Kutsal bilgelik mabedi: 'Ayasofya'

Roma İmparatoru Jüstinyen, kendi döneminde başkent İstanbul'da patlak veren Nika Ayaklanması'nın bastırılması şerefine büyük bir mabet yaptırmaya karar verir. Bu yapının yüksekliği ve iç genişliğinin o döneme kadar yapılan tüm yapılardan daha ileri bir seviyede olmasını ve kendi gücünü yansıtmasını isteyen Jüstinyen bunun için hiçbir masraftan kaçınmaz. Bugünkü 'At Meydanı'nda bulunan tarihi hipdoromda başlayan ve az daha İmparator Jüstinyen ve İmparatoriçe Teodora'nın öldürülmesine neden olan 'Nika Ayaklanması', İstanbul tarihinde büyük bir dönüm noktası olur. Bu badireyi kıl payı atlatan İmparator Jüstinyen büyük bir servete mal olan ve hesaplamalara göre on bin işçinin çalıştırıldığı Ayasofya'nın eski mabetin kalıntıları üzerine inşa ettirir. Miletli İsodors'un çizdiği plan çerçevesinde inşa edilen 'Ayasofya', insanlık tarihi açısından pek çok ilk olma özelliği taşır. Hatta bu ilk olma özelliğini yüzyıllarca korumayı da başarır. Örneğin 'Ayasofya', 1520 yılında inşa edilen 'Sevilla Katedrali' yapılana kadar dünyadaki en büyük dini yapı olma özelliği taşır. Tabii bu görkemli yapının sahip olduğu ilk ve enler bununla sınırlı değildir. Dünyanın en eski basilikası olarak kabul edilen 'Ayasofya', bin yıl boyunca 'Doğu Kilisesi'nin merkezi olmuştur. Yüzölçümü bakımından günümüzde dahi dünyanın en büyük dördüncü dini yapısı olan 'Ayasofya', beş yıl gibi kısa sürede inşa edilmiştir. Dönemin koşulları da düşünüldüğünde 'Ayasofya', bu boyutlarda en hızlı inşa edilen yapı olma özelliği taşır. Bunda kuşkusuz güçlü finansman ve on bini aşkın işçinin durmaksızın çalışmasının payı çok büyüktür. İstanbul'un kaderinin bir parçası olan depremler, 'Ayasofya'nın da peşini bırakmaz. İnşasından kısa bir süre sonra peşisıra yaşanan Gölcük ve İstanbul depremlerine kubbesi dayanamaz ve çöker. Yapımında Marmara Adası'ndan getirilen mermerlerin yanı sıra Efes'teki 'Artemis Tapınağı'nın kalıntıları kullanılan yapının kubbesi ilkinden 6 metre daha geniş bir çapta yeniden inşa edilir. Jüstinyen'in isteği doğrultusunda Kudüs'deki 'Süleyman Tapınağı'ndan daha büyük olacak şekilde inşa edilen yapının açılışında konuşan imparator, halka seslenişini bitirirken Seni yendim Süleyman demiştir. İstanbul'da bulunan antik 'Artemis Tapınağı'nın bulunduğu zemin üzerine inşa edilen 'Ayasofya', salgın dönemlerinde önemli bir merkez olma özelliği taşıyordu. Binlerce insanın bir arada dua ettiği, iyileşmek için kapısına geldiği 'Ayasofya', Yine Jüstinyen döneminde baş gösteren ve tarihin en büyük salgınlarından biri olarak kabul edilen veba karşısında manevi bir sığınağa dönüşür. Deprem ve salgın gibi badireleri atlatan 'Ayasofya' maalesef 'Haçlı Seferleri' sırasında özellikle de '4. Haçlı Seferi' sonrası başlayan işgal döneminde büyük tahribata uğrar. Pek çok kutsal eser, 'Ayasofya'dan alınıp Avrupa'daki saray ve katedrallere götürülür. O dönem 'İstanbul Hipodromu'nda bulunan bronzdan yapılmış dört at heykeli de yerinden sökülüp Venedik'teki 'San Marco Katedrali'nin girişine konur. Haçlıların kurduğu Latin İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından İstanbul yeniden Doğu Roma başkenti olur. Bu dönem 'Ayasofya' için kötü günlerin geride kaldığı anlamına gelse de imparatorluğun eski gücünde olmaması nedeniyle yapılması gereken pek çok tadilat ve güçlendirme çalışması tamamlanamaz. İstanbul'un fethinden sonra camiye çevrilen ve mozaikleri de korunan 'Ayasoya', Mimar Sinan döneminde geçirdiği kapsamlı tadilat sayesinde günümüze kadar ayakta kalmıştır. instagram.com/ihsandinovski ihsan.dindar@milliyet.com.tr Bugün Türkiye'nin en çok ziyaret edilen müzesi olma özelliği taşıyan Ayasofya her yıl dünyanın dört bir yanından milyonlarca turisti ağırlamakta.