Koronavirüs sonrası 'Yeni Dünya' nasıl olur?
Yeni yılla birlikte hayatımızda bambaşka bir döneme girdik. İlk başlarda geçecek ümidiyle baktığımız virüs tehlikesini, artık hayatımızın bir parçası olarak kabul etmiş durumdayız. Yalnızca bireysel bir dönüşüm değil ciddi anlamda küresel bir dönüşüm de yaşadık. İnsanoğlu ile birlikte kurumlar değişti. İstemeden adapte olduğumuz bu düzen neyin habercisi?
Hiçbir şey eskisi gibi değil
Aylar önce Koronavirüs'ün hayatımıza girmesi ile hiçbir şey o günden önceki gün gibi olmadı. Büyük bir değişim oldu, öylece durduğumuz yerde çağ atladık resmen. Koronavirüs ile birlikte basit günlük eylemlerimiz bile değişti. Nasıl yürüdüğümüzden nasıl güldüğümüze, yeme, içme ve hatta sevme şekillerimiz bile değişti. Öyle durduğumuz yerden değil biraz konunun içinden baktığımızda, çok klişe ama değişmeyen tek şey değişimin kendisi oldu.
E haliyle, bu süreçten hükümetler, örgütler, kurumlar da nasibini aldı. Alınması ve uygulanması süreç isteyen kararlar çok hızlı bir şekilde alınır oldu. Çünkü virüs saniyelerden, dakikalardan daha güçlüydü ve oldukça hızlı bir şekilde yayıldı. Bu büyük tehlike tüm insanlığı hatta gezegenimizin genelini ilgilendirdiğinden menfaatler ve çıkarlar bir nebze de olsa kenara bırakılarak bazı işbirlikleri yapıldı yapılmaya da devam ediyor.
Kimileri sanki fakir zengin herkes erişebilecekmiş gibi aşı üretme yarışına girmiş olsa da henüz bu virüse karşı bir çözüm bulunabilmiş değil. Bunun bir pazar haline gelmiş olması da içler acısı olan başka bir nokta.
Gözle görülmeyen düşman
Tarih boyunca insanoğlu birçok salgın hastalık ya da elle düzeltilmesi zaman alan felaketlerle mücadele etmek zorunda kalmıştır. 'Teknoloji geliştikçe sorunlar azalacak' fikrimizin aksine 21. yüzyılın tam da göbeğinde yaşadığımız bu virüs gerçeği net bir şekilde birkaç temel fikrimizi yıkmaya, geri kalanını da sarsmaya yetti. Güçlü, eğilmez, bükülmez yıkılmaz olarak adlandırdığımız hükümetlerin eğildiklerini, büküldüklerini gördük.
Bu herhangi bir menfaate dayandırılamayacak kadar insani bir konu olduğundan, bu konuya teğet geçeceğim. Fakat yine de özellikle gelişmiş devletlerin bu virüsle mücadele edememe biçimleri farklı yorumları da beraberinde getirdi. İnsanoğlu her zaman gözünün gördüğü ile savaşmaya yatkın olacak ki gözle görülemeyen bir 'düşman'la savaşmak o kadar da kolay olmadı.
Değişen dengeler
Yuval Noah Harari, geçtiğimiz günlerde verdiği bir röportajda, "Artık şundan eminiz ki hastalığa yakalanmasak bile değişen dengeler hepimizi etkiliyor ve etkilemeye devam edecek" şeklinde bir yorumda bulunmuş. Çok da doğru söylemiş çünkü ilk olarak sosyal ilişkilerimiz hızlı bir dönüşüm sürecine girdi, çalışma hayatlarımız değişti. Bu süreçte değişen alışkanlıklarımız elbette yeni sistemler meydana getirecektir getirdi de. Bu durumun ise toplumsal ve kişisel kararlarımızı da yeniden yapılandırdığı bir başka gerçek.
Mecbur kalınca imkânsız mümkün oluyor
Hayatlarımızı hızlı bir şekilde virüse uydurduğumuz bu süreçte gördük ki uygulanması mümkün olmayan ya da test edilmesi için zamana ihtiyaç duyulan tüm yenilikler sorgusuz sualsiz bir şekilde bir anda oluvermiş. Özellikle bu durumu aşı çalışmalarında, sokağa çıkma kısıtlamalarında, eğitimde uzaktan eğitim formatına geçilmesinde gördük. Bazı toplumlarda kültüre bağlı olan ve değişmesi yıllar alan tabuların birden bire değiştiğini gözlemledik. Yani bu süreçte imkânsız, mümkün oldu...
Sosyal deney gibi sosyal deney!
Bu süreçte herkesin evlere kapanması ve kurumların uzaktan çalışma, uzaktan eğitim vb. gibi değişiklikler yapması bazı ekonomik sıkıntılara da sebep oldu. Salgının getirdiği eski ekonomik düzen yıkılınca olanlar da oldu. Harari’ye göre 'insanlar, hükümetler, eğitim kurumları ve büyük şirketler normalde böylesine büyük çapta denemeleri asla kabul etmezler, çünkü tüm çalışanların ve tüm öğrencilerin evlerine gönderilmeleri riski de beraberinde getirir. Verim düşer. Şimdiden zorunlu olarak birbirimizden uzaklaştığımız iş ve eğitim hayatlarımız, dünya çapında milyarlarca dolar zarara neden oldu, olmaya devam ediyor'. Hal böyle olunca sonunun nereye varacağının tam olarak kestiremediğimiz bir akıntıya kapıldık, gidiyoruz. Sonumuz hayrolsun...
Harari'ce önlemler
Salgını durdurmak için Harari’ye göre iki farklı seçeneğimiz var. Her ikisi de insanların belirli kurallara uymalarının gerekliliği ile ilgili. Harari, "Birinci seçenek, hükümetlerin teknoloji sayesinde insanları izlemesi ve yönergelere uymayanları cezalandırması. Salgının merkezi olan Çin, insanları teknoloji sayesinde gözetim altında tutmayı başardı. Örneğin WeChat ile alışveriş yapan bir Çinli, marketten çıkınca güvenlik kameralarıyla takip edildi, testi pozitif çıkınca girdiği market, markette bulunan herkes karantina altına alınabildi. Günümüzden 20 yıl önce insanları gözlemeyi sağlayacak teknolojilerimiz yoktu. Hükümetler, her vatandaşını takip edecek ajanlara sahip değildi. Ancak şimdi her devlet bu teknolojik imkânlara sahip. Akıllı telefonlarımız, şehirlerdeki binlerce yüz tanıyan kamera sistemleri birden önem kazandı. Tüm bilgilerinizle entegre çalışan yeni nesil salgın takip uygulamaları da buna eklenince teknoloji, krizin çözümünde en büyük araca dönüştü. Ancak bu durum kalıcı olabilir" şeklinde süreci ve alınması gereken önlemleri yorumlamış. Harari son zamanlarda gördüğüm en haklı insanlardan biri olabilir.
Bilim kurgu değil
Bazen insan yaşadığımız bu zor sürecin bir rüyadan ya da bilim kurgu filminden ibaret olmasını istiyor. Öte yandan bu süreçte teknolojiden faydalanılması ve akıllı saatlerin akıllı takip cihazlarının neredeyse hastalık gelmeden hastalığı önceden tahmin edebilme yetisi insanı korkutmuyor değil. Çok değil yalnızca 10-15 yıl önce kadar biri çıkıp, " Günün birinde kolunuza taktığınız saatler akıllanacak ve hastalık risklerinizden, duygularınıza size ait olan tüm mahrem bilgileri veriye dökebilecek" deseydi çok da hoş şeyler söylemezdik sanırım.
Harari’nin bu konudaki örneği ise fazlasıyla can alıcı. Harari, "Devletlerin vücut ısınızı ve kalp ritminizi takip edecek birer bileklik takmanızı zorunlu kıldığını düşünün… Böylece hasta olan kişiler anında saptanabilir, salgınların önüne sadece birkaç günde geçilebilir. Mükemmel bir imkân öyle değil mi? Ne yazık ki değil. Örneğin A sitesindeki haber yerine B sitesindeki bir haber tıkladığımı biliyorsanız, hangi politik görüşe sahip olduğum ve kişiliğim hakkında fikir sahibi olursunuz. Ancak bir video izlerken vücut sıcaklığımı, kan basıncımı, kalp atış hızımı bilirseniz, beni nelerin güldürdüğünü, nelerin ağlattığını, nelerin sinirlendirdiğini da nokta atışıyla tespit edebilirsiniz. 
Tüm duygularımız aslında bir dizi biyolojik olayla gerçekleşir. Öksürükleriniz başlamadan ne hastası olacağınızı söyleyen bir teknoloji, siz gülmeden önce neye güleceğinizi de tahmin edebilir. Bu teknolojiyi kullananlar ise sizi istedikleri gibi güldürüp istedikleri gibi ağlatabilirler. Şirketler ve devletler, sizin içinizi ve dışınızı hem fiziksel hem biyolojik hem de ruhsal anlamda sizden daha iyi tanıyabilir" şeklinde bulunduğu açıklamasında Harari bu durumun bireylerin çok kolay manipüle edilebilme riski taşıdığına inanıyor.
Açıkçası ben de Harari'ye katılıyorum bu süreci daha sağlıklı atlatabilmemiz ve gelecek süreçlere kolay adapte olabilmemiz için güvenmeye, daha çok güvenmeye ihtiyacımız var...
