İnternet kültürü, kullanıcıları nasıl radikalleştiriyor?

Yeni Zelanda'da iki camiye eş zamanlı gerçekleştirilen ve 50 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan terör eylemi, teröristlerin internet üzerinden beslenerek ve interneti kullanarak yapabileceklerinin sınırının olmadığını gösteriyor. Peki internet, kullanıcılarını radikalleştiriyor olabilir mi? Bu saldırıdan ne ders çıkarmalıyız? Şimdi ne olacak? 15 Mart 2019, dünya için karanlık ve özeleştiri gerektiren bir gün oldu. Yeni Zelanda'nın Christchurch kentinde iki camiiye cuma namazı sırasında yapılan silahlı saldırılarda 50 kişi hayatını kaybetti. Saldırı, bu cümleyle bile yeterince tüyler ürperticiyken, iç yüzünü öğrendikçe daha da tüyleri ürpertiyor. Teröristin farklı sosyal medya platformlarında saldırı öncesi paylaşımlar yapması, saldırıyı canlı yayınlaması, paylaştığı manifesto ve daha fazlası, kan donduran cinsten. Sosyal medya, yalnızca her gün kullandığımız Facebook, Twitter, Instagram gibi platformlardan ibaret değil. Bunlar dışında da büyük platformlar var. Üstelik ne ziyaretçi sayıları, ne de içerikleri hafife alınır cinsten değil... Facebook, Twitter ve Instagram'ın 'kişisel paylaşımlar' odağında kurulmuş olması, diğer platformları daha tercih edilesi kılıyor. Zira orada her şey 'bilgi' odaklı ilerliyor. Örneğin bunlar içinde en çok tercih edileni, her konuda bilgi paylaşımlarında bulunabileceğiniz Reddit adlı platform. Çok faydalı, çok kullanışlı, çok da kalabalık. Balıkçılıkla mı ilgileniyorsunuz? Konuyla ilgili alt başlıklarda herkes balıkçılık konuşuyor. Ortaçağ tarihi mi? Kralı var! Reddit gibi platformlar, internette yeni bir dil oluşmasını da sağlıyor. İnternetle büyüyen nesiller, interneti elden geçirip tazeliyor sürekli. Fakat elbette sosyal medya platformlarının da görünmeyen kısımları var. Reddit'in kıyısında köşesinde, 'internetin yeraltı platformlarının' her yerinde yer alan tehlikeli tartışmalar ve paylaşımlar da dönüyor. 'Kendin gibi' insanlar bulmak, internet sayesinde kolay. Peki ama, bu 'kendin gibi' insanlarla tehlikeli işlere girişmek? Yeni Zelanda'nın Christchurch kentindeki iki camide gerçekleşen saldırılar, bu soruyu aklımızda tekrar canlandırdı. Zira terörist, pek çok sosyal medya platformu üzerinde bu saldırıyı planladığına dair izler bırakmış ve hatta bunun için bir de manifesto hazırlamıştı. Manifesto, saldırının işaretçilerinden yalnızca bir tanesiydi. 8Chan gibi 'internetin karanlık kuyusu' olan bir sitede yaptığı paylaşımlar, diğer üyelerle sohbetleri, Reddit'te benzer tartışmalar yapması, saldırıyı gerçekleştirdiği silahın fotoğraflarını Instagram'da paylaşması gibi pek çok 'öncül' var ortada. Bunların hiçbirinin, kimseyi harekete geçirmemesi anlaşılır değil. Sosyal medya platformları uyuyor olabilir mi? Sosyal medya, her haliyle 'çarpıcı' şeylerin hızla yayılmasını sağlıyor. Çarpıcı olan şey ölüm de olsa, şiddet eylemi ya da trafik kazası da olsa, hızla yayılıyor. Platformların karşı atağa geçerek yayılmaması için elinden geleni yaptığı yalan haberler de çarpıcılıktan besleniyor zaten. Çarpıcı olan haber, gerçek olsun ya da olmasın, bir çırpıda dünyanın diğer ucuna ulaşıveriyor. Eğer içeriğiniz çarpıcıysa ya da komplo teorisi ile doluysa daha çabuk yayılıyor. Sosyal medyanın ve alternatif platformların, Yeni Zelanda saldırısındaki tek rolü olayın görünebilir kılınması değildi. İster istemez 'alan açtığı' bir şey daha var: Radikalleşmeye ortam hazırlaması. İnsanlar elbette sosyal medya öncesinde de kolaylıkla radikalleşebiliyor ve uç görüşlere savrulabiliyordu. Hala sosyal medyadan bağımsız yaşayarak radikalleşen kişilerle de karşılaşıyoruz ancak sosyal medyanın radikalleşmeyi hızlandırması daha önceden de karşımıza çıkmış bir şeydi. Topluluk oluşturma kolaylığı sağlaması ve algoritmalarındaki karmaşık yapıların 'izin vermesi' nedeniyle, radikal görüşler kolaylıkla 'ana akım'laşabiliyor. Buralardan akan sürekli ve sınırsız 'bilgi'den kendi karar alma mekanizmanızı etkileyecek şeyler çıkarmak ya da çıkartmamak ise size kalmış. Yeraltına itilen radikal görüşlere bile ulaşmak istedikten sonra insan ulaşıyor nasıl olsa... Hayatınızda hiç komplo teorisi videosu izlemediyseniz bile, Ruhi Çenet videoları YouTube anasayfanıza düşmüştür mesela... YouTube'un önerileriyle, kullanıcılarını aşırı uçlara ittiğini de görebilirsiniz. Bir terör örgütünün ne olduğunu araştırırken, bir anda radikal propaganda paylaşımlarıyla karşılaşabilirsiniz. Öte yandan, pek çok ülkede yasaklı olmasına rağmen birkaç teknik ayarla erişilebilir hale gelen 4Chan ve 8Chan gibi platformlar da (ki 8Chan, Yeni Zelanda teröristinin yoğun olarak kullandığı bir platformdu) da radikal görüşlerin buluşma noktası haline geliyor. 'Alternatif'ten 'radikal'e dönüşen politik görüşlerin argümanları, bu gibi ortamlarda tartışılıp görünür hale geliyor. Murat Bardakçı'nın Yeni Zelanda teröristinin kullandığı silahın üstündeki yazıları yorumlarken söylediği gibi arkasında bilgi bakımından da donanımlı, terörist bir şebeke olduğunu söyleyemeyebiliriz aslında. Teröristin silahına yazdığı isimler, tarihler ve diğer şeyler çok karma bir tarih bilgisinin ürünü. Manifestosunda da karma, 'şundan biraz, bundan biraz' ve kırık dökük bir tarih bilgisinden beslendiğini söylemek mümkün. İşte bu kırık dökük, çarpık, radikal, uçlardan beslenen fikirlerin kolektif ama altı boş bir radikalleşme sonucu ortaya çıktığını kabul etmeliyiz. Genç, nereye gideceğini kestiremeyen bireylerin sonunda vardığı nokta, 8Chan gibi platformlardan devşirilmiş bir politik görüş karmaşası oluyor. O karmaşanın yavrusu ise, tuhaf bir radikalleşme... Radikalleşmeye meyilli bireyler, öfkelerini meşrulaştırmak için kendilerine bir ideoloji devşiriyor. Radikal görüşleri beslemek için yaratılan içeriklerin çoğunluğu Facebook gibi ana akım platformlardan engellenmeye çalışılsa da, 'beyaz üstünlükçü' ve Yeni Zelanda teröristinin de ideolojisi olarak tarif edebileceğimiz içeriklerin bu engellenmenin dışında tutulduğunu, bunlara izin verdiğini de söylememiz gerek. İnternet, pek çok farklı alanda kötüye kullanıldı. Tarihi bir keşiften, insanlık yine 'tarihi talihsizlikte' sonuçlar çıkardı. Bunu yapıp başımızı belaya sokmaktan vazgeçmiyoruz ve internet de son halkalarda biri. Bundan sonra sosyal medya platformlarının yapması gerekenler ise açık: Şiddetin her türlüsünü azaltmak, daha ciddi filtreler uygulamak, içerikleri engellemek için politikalar belirlemek ve 'harekete geçebilecek' bir sistem kurabilmek... Bu kadar üstün teknoloji ürünleri içinde bunları başaramayacaklarını düşünmek büyük yanılgı olur. Hepimizin önünde aynı sınav kağıdı var, önlü arkalı doldurmadığımız sürece sıfır alacağız. andac.uzel@demirorenmedya.com twitter.com/andacuzel