İkinci Dünya Savaşı'nın kaderini değiştiren kriptolog: Alan Turing

'2. Dünya Savaşı' sırasında Alman şifrelerinin kırılmasında çok önemli bir rol oynayan ve aynı zamanda da bilgisayar biliminin kurucusu sayılan Alan Turing'in oldukça farklı bir hikâyesi var… Daha eğitiminin ilk yıllarında yeteneklerini gösteren Alan Turing, derslerinde daha türev ve entegrasyon konularını öğrenmeden bile ileri yüksek matematik konulu problemleri çözümlemeye başlıyor. 16 yaşına geldiğinde Albert Einstein'ın çalışmasıyla karşılaşan Turing, bu çalışmayı sadece kavramakla kalmayıp Einstein'ın ‘Newton Hareket Savları’nın tenkitlerini kendi kendine çalışarak ortaya çıkarıyor. Okul arkadaşı Christopher Morcom'la yakın arkadaşlık ve aşk ilişkisi kuruyor Alan Turing. Fakat Morcom, tüberküloz nedeniyle erken yaşta hayatını kaybediyor. Bu olaydan sonra Turing’in dini inancı yıkılıyor ve insan beyninin çalışması da dâhil, tüm dünya fenomenlerinin materyalistik olduğu inancını benimsiyor. Eğitim hayatını Cambridge Kings Kolej'de sürdüren ve oradan seçkin bir dereceyle diploma alan Turing, yazmış olduğu 'Merkezi Limit Teoremi’ tezi ile 1935'te Kings Kolej'e akademik üye seçiliyor. 1936 yılında ise 'Hesaplanabilir Sayılar: Karar Verme Probleminin bir Uygulaması' adlı makalesinde, 'Turing Makineleri' diye andığımız, daha basit ve formel usullere dayanan ispatı ortaya atıyor ve böylece bir algoritma ile temsil edilmesi mümkün ise düşünülmesi mümkün olan her türlü matematiksel problemin böyle bir çeşit makine kullanılarak çözülebileceğini ispat ediyor. Böylece insan zekâsı ile yapay zekayı ayıracak teknolojiyi geliştirmiş oluyor Turing… Daha sonra Turing, Almanların ünlü kod şifreleme makinesi olan 'Enigma'yı kırmaya yardımcı olacak 'Bombe' adında elektromekanik bir makine tasarlıyor ve bu cihaz, korumalı mesaj trafiğine saldırmada en önemli ve tek tam otomatikleştirilmiş kod kırma makinesi olarak kullanılıyor. 1945’te, savaş sona erdiğinde, Turing savaş zamanındaki hizmetleri için OBE ile ödüllendiriliyor, ancak çalışması yıllarca bir sır olarak kalıyor. Fakat Alan Turing, yaptıklarıyla tarihçilere göre savaşı 2 yıl kısaltarak toplamda 14 milyon kişinin ölümüne engel oluyor. Bilgisayar bilimi ve yapay zekâ üzerine yaptığı çalışmalarla da bir çığır açan Alan Turing, geliştirdiği 'Turing Testi' ile, bir yapay zekâ ile insan bilinci arasındaki farkı anlayabilmeyi öngörüyordu. Öyle ki bugün internette sık sık karşımıza çıkan 'CAPTCHA sorgusu' aslında bir Turing Testi… O dönemde homoseksüellik, İngiltere’de yasa dışıydı ve bir akıl hastalığı olarak kabul ediliyordu. Hatta ceza-i yaptırımı da vardı. Özetle suçtu ve Alan Turing’in Alan Murray ile ilişkisi açığa çıkmıştı. Turing, eşcinsel olduğu öğrenildikten sonra yargılandı ve libidosunu azaltmak için devam eden hormonal tedavisinde göz hapsi arasında bir tercih sunuldu. Turing, hapisten kaçmak için, bir yıl içinde kendini hadım edecek östrojen hormonu iğnelerini kabul etti. 1954’te temizlikçisi onu Manchester'deki evinde ölü buldu. Bir gün öncesinde, yatağının kenarında bıraktığı yarı-yenmiş siyanür-zehirli elmayı yediği için siyanür zehirlenmesinden öldüğü açıklandı. Fakat Alan Turing’in ölümü hala daha üzerinde konuşulan bir konu. 2009 yılında yani Alan Turing'in ölümünden 50 yıl sonra İngiliz başbakanı Gordon Brown, ünlü matematikçiye yapılanların korkunç olduğunu kabul etti ve 2013'te Kraliçe 2. Elizabeth, Turing'e kraliyet affı bahşedip, Turing’in başarılarını onurlandırdı. 1966’dan beri ise, Bilgisayar Mekanizmaları Birliği tarafından her yıl, günümüzde bilgisayar dünyasının 'Nobel Ödülü' olarak kabul edilen 'Turing Ödülü' verilmekte. Alan Turing’in hayatını her yönüyle anlatan bir film olan 'The Imitation Game: Enigma', konuyla ilgilenenler için çok güzel bir film. Benedict Cumberbatch ve Keira Knightley’in başrollerini paylaştığı filmde, Alan Turing’in içinde bulunduğu durum ve yaptıkları son derece güzel anlatılıyor. twitter.com/deniz_tasdelen instagram.com/deniz.i.tasdelen deniz.tasdelen@milliyet.com.tr