Bellini’nin Fatih Sultan Mehmet portresindeki genç tartışma yarattı: Tablodaki ikinci kişi Cem Sultan mı?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) İngiltere’de açık artırmaya katılarak yaklaşık 8 milyon liraya İstanbul’a kazandırdığı, Fatih Sultan Mehmet tablosundaki genç portrenin kime ait olduğu merak konusuydu.

Fatih Sultan Mehmet’in üç orijinal portresinden biri olan ve 15’inci yüzyılda İtalyan ressam Gentile Bellini’nin yaptığı tahmin edilen yağlıboya tablo 770 bin sterlin karşılığında İBB tarafından satın alınırken; Milliyet, tablodaki merak edilen diğer kişinin Cem Sultan olduğunu iddia eden arşiv belgelerine ulaştı.

47 yıl önceki yayın

Yağlı boya tablonun hikâyesini Türkiye’de il kez gündeme getiren 2018’de yaşamını yitiren Sanat Tarihçisi Semavi Eyice’ydi. Eyice’nin Ocak 1973’de tablonun siyah-beyaz fotoğrafını da yayınlayarak kaleme aldığı makalede, şu bilgiler yer aldı:

“İsviçreli tarihçi Rudolf Tschudi (1884-1960), 1959’da Basel şehrinde bir evde üzerinde Fatih Sultan Mehmed ile genç bir şehzadenin tasvir edildikleri bir tablo bulmuş ve bunu Franz Babinger’e (Osmanlı araştırmalarıyla ünlü Alman tarihçi) bildirmişti. Resim, İsviçreli sanat eserleri tüccarı Christian von Mechel (1737-1817) tarafından satışa çıkarılarak 1807’de bir aileye geçmiş. Babinger herhalde sahipleri istemediğinden, resmin bugün kimin elinde olduğunu belirtmemekte ve bu hususta en ufak bir ipucu vermemektedir. Bu gizlilik resmin aslını görmeyi başkalarının istemesi için de olabilir. Resim 45.8 x 34 santim, kıvrılmış ve çatlamış bir tahta levha üzerine yapılmıştır. Levhanın arkasında şu yazı okunur: ‘İkinci Mehmed ve onun oğlunun Gentile Bellini tarafından resmi.’ Bu küçük tabloda karşılıklı olarak iki şahıs tasvir edilmiştir. Bunlardan sağdaki, başka resimleri bilhassa Batılı sanatkarlar tarafından yapılan madalyaların yardımı ile hiç şüpheye meydan bırakmayacak surette teşhis olunabilmektedir. Fakat karşısındaki gencin kim olduğunu çıkartmak aynı derecede kolay değildir. Resmin arkasında ne zaman yazıldığı bilinmeyen İtalyanca yazıda onun da Fatih’in oğlu olduğu bildirilmişse de adı verilmemiştir.”

Oğullarından hangisi?

“Bu durum karşısında üç oğlundan hangisi olabileceği meselesi ortaya çıkmaktadır. Fatih’in en sevdiği oğlu Şehzade Mustafa, Bellini’nin buraya gelişinden hayli yıl önce ölmüştür. Fatih’in büyük oğlu Bayazıd ise Bellini’nin İstanbul’da bulunduğu yıllarda vali olarak Amasya’dadır. Babinger’in kanaatine göre geriye tek ihtimal kalmaktadır ki o da Sultan Cem’dir. Ancak o da bu sıralarda Konya’da yaşamaktadır. Ayrıca Cem’in babası gibi kemerli, bir kartal burnuna sahip olduğu ve bir gözünün de biraz kaymış olduğu bilinmektedir. Resimde kemerli burun olmamakla beraber Babinger, arkada kalan sol gözün şaşılığının belli olduğunu iddia etmektedir. Ona göre bu delikanlı kesin olarak Sultan Cem’dir.”

Viyana’dakine benzer

2016’da yaşamını yitiren Türkolog Münevver Meriç ise 2006 yılında yayınladığı “Sultan Cem” adlı eserinde tablodaki kişinin Cem Sultan olduğunu şöyle anlatmıştı:

“Bu resimdeki gencin yüz çizgileriyle Viyana’da Ungnad resmindeki gencin yüz çizgileri arasında benzerlikler vardır. Bunları sıralarsak, her iki resimde de kulak kavuk tarafından kıvrılmıştır. Gözler açık renk, bakışlar melankolikir. Üst dudaklar fark edilir şekilde ileri taşkındır. Basel’deki resim ile Viyana’ya götürülmüş olan resim arasındaki bu benzerlikten, her iki resmin de Sultan Cem olduğu görüşü kuvvet buluyor.”

‘20 yaşındaki hali’

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdülkadir Özcan da, tablodaki kişinin Cem Sultan olduğunu belirterek şunları söyledi:
“Fatih, iki yıl önce, 1479 yazında Venediklilerden iyi bir ressam göndermelerini istedi. 1479 sonbaharında Gentile Bellini İstanbul’a geldi ve yaklaşık 16 ay şehirde kaldı. Bu sırada İBB tarafından alınan tabloyu da yaptı. Söz konusu tablo 1959’da İsviçre’de özel bir koleksiyonda bulundu. Tablodaki genç adamın, o sırada 20 yaşında olan Cem Sultan olduğu çok açık. Çünkü Fatih’in diğer oğlu 2. Beyazıt, o sıralarda 32 yaşında. 2. Beyazıt dindar bir kişiliğe sahip olduğundan tahta geçtiğinde Bellini’nin yaptığı tabloları saraydan attırdı. Bellini’nin sarayın bazı duvarlarına yaptığı freskleri de sıvayla kapattırdı. Fatih, meşhur kanunnamesinde halef olarak Cem’i gösterdiğini unutmayalım. Bana göre Bellini, söz konusu tabloyu 1480’de çizdi.”

İkisi de Fatih mi?

İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Edebiyat Fakültesi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk ise, tablodaki iki kişinin de Fatih Sultan Mehmet olabileceğine işaret ederek, “Bellini bana göre bu tabloda Fatih Sultan Mehmet Han’ı gençlik ve yaşlılık dönemiyle birlikte resmetmiş. Şehzade Fatih geleceğine bakarken, yaşlı Fatih geçmişine bakıyor. Fatih gibi bir hükümdarın başka bir kişiyle eşit şartlarda bir tabloda yer alması bana uzak gözüküyor” dedi.

Christie’s müzayede evi de açık artırmadan önce yaptığı açıklamada, tablodaki kişiye ilişkin şu görüşe yer vermişti:

“15’inci yüzyılın sonlarında Doğu ve Batı arasındaki büyüleyici etkileşimi belgeleyen portrede, Sultan II’inci Mehmed’in yanında oturan kişi, Avrupalı olabilir, muhtemelen bir Venedik tüccarını veya diplomatı ve çift portrenin (double portrait) yapıldığı jeo-politik zamanları temsil ediyor.”