UVB ışınları Türkiye'yi terk ediyor! Ekim ayı sonuna kadar mutlaka yapılmalı
05.10.2021 - 16:07 | Son Güncellenme:
Hava sıcaklığının düştüğü ve günlerin kısaldığı bu günlerde, sağlığımız için önem taşıyan UVB güneş ışınları Türkiye'de de azalmaya başlayıp yerini zararlı UVA ışınlarına bırakıyor. Uzmanlar, D vitamini sentezlenmesinde önemi büyük olan bu ışınlardan faydalanabilmemiz için, kritik uyarılarda bulundu.
Gülşah Karaman / Milliyet.com.tr - Doğru ve kontrollü bir şekilde güneşlenmenin önemi, tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs sonrası daha da arttı. Ultraviyole olarak adlandırılan UV ışınları sağlığımız açısından büyük önem taşıyor. Özellikle D vitamini sentezlemek için güneş ışığına maruz kalınması gerekiyor. Aksi takdirde vücuttaki bu vitaminin eksikliği, birçok sağlık sorununu da beraberinde getiriyor.
Yapılan çalışmalar da güneş ışınları ile Kovid-19 vakaları arasında bağlantı olduğunu gösteriyor. Öyle ki çalışmayı yapanlar, yaşadığımız ülkenin bulunduğu enlemin UV ışınlarının yoğunluğunu belirlediğini ve D vitamini seviyesinin düşük olmasının Kovid-19'un şiddetini belirlediğini söylüyorlar. Ancak bu noktada en etkili olan UVB ışınları. UVB ışınları da kışa yaklaştığımız şu günlerde sadece Türkiye'nin en güneydeki yerlere ulaşıyor ve kısa bir zaman sonra oraları da terk edecek.
Peki, hava sıcaklıklarının düştüğü bu aylarda nasıl ve hangi saatlerde güneşlenmeliyiz? Güneş ışınlarının sağlığımız üzerindeki etkilerini, dermatoloji uzmanları Uzm. Dr. Bilge Ateş ve Uzm. Dr. Ayfer Aydın'a sorduk.
Ultraviyole (UV) ışınları nedir ve hangi özelliklere sahiptir?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: UV ışınları, çıplak gözle görülmeyen güneş ışınlarıdır. 3 tip UV ışını vardır. UV-A ve UV-B ozon tabakasını geçip yeryüzüne ulaşabilen ışınlardır. UV-C ise ozon tabakasını geçip yeryüzüne ulaşamaz. UV-A yüzde 95 oranında ozon tabakasını geçip yeryüzüne ulaşır. Cilt yaşlanması, deri lekeleri ve deri kanserlerinden sorumludur. UV-B, yüzde 55 oranında ozon tabakasını geçip yeryüzüne ulaşan ışınlardır. Güneş yanıkları, deri yaşlanması ve deri kanserlerinden sorumludur.
CİLDİ ERKEN YAŞLANDIRIP KANSER YAPABİLİR
Son zamanlarda UV ışınlarıyla ilgili yanlış iddialar gündeme geliyor. UV ışınlarının vücudumuza yarar ve zararları nelerdir?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: Güneş ışınlarının beden ve ruh sağılığımızdaki faydaları sayısız. Öncelikli faydalarından biri, D vitamini sentezine katkı sağlaması. D vitamini, insan vücudunda kalsiyum dengesini ayarlamak yoluyla kemik gelişimine etkisinin yanı sıra bağışıklık sistemini güçlendirmede ve ruh sağlığını korumada da önemli. Ancak cilt sağlığımız için güneş ışınlarının bazı olumsuz rollerini bilmek ve bunlardan kaçınmak gerekiyor.
UV-A ışınları, insan derisine ulaşan radyasyonun yüzde 95’ini oluşturur. Güneş yanığına sebep olmadığı için önceden deri kanserinin sebepleri arasında gösterilmezken, yeni yapılan araştırmalar UVA ışınlarıyla kanser arasında bağlantı olduğunu gösterdi. Bu dalgalar cildimizdeki erken yaşlanma belirtilerinin ana sebebidir. Yoğun maruziyetle cildimizde sarkmalar, kırışıklar ve ton eşitsizliği meydana gelir.
UV-B ışınlarının miktarı çok yüksekse, bu ışınlar deri hücreleri tarafından alarm olarak algılar ve deri kırmızıya dönerek yanar ya da iltihaplanır. Bu süreç, kusurlu onarım ya da mutasyon olasılığıyla uzun vadede kronik deri hasarı, kanserin ön aşamaları ve sonunda cilt kanserinin kendisine yol açabilir.
UV-C ışınları, en tehlikeli olan güneş ışını olmasına rağmen büyük çoğunluğu ozon tabakası tarafından emilir.
'GÜNEŞİN ZİRVEDE OLDUĞU SAATLERDE ÇIKMAYIN'
Güneş kremleri zararlı UV ışınlardan korunmak için yeterli mi?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: UVA ve UVB ışınlarına karşı etkili olan geniş spektrumlu güneş kremleri, sizi güneşin zararlı ışınlarından korumak için üretilmiştir. Güneş kremini uygun kalınlıkta sürmek ve gün içinde 2 saatte bir tekrarlamak çok önemli. Ancak siz yine de güneşin zirvede olduğu saatlerde (sabah 10 ila öğleden sonra 2 saatleri arasında) güneşe çıkmayın. Bu süre içinde güneşin cilde zarar veren ultraviyole ışınları oldukça etkili.
'GÜNEŞ KREMLERİ SADECE YÜZDE 50 KORUYOR'
Güneş kremleri bizi güneşten korumada ne derece etkili?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: Güneş koruyucuların üzerinde SPF 50 yazar. Bu da, güneş koruyucuların bizi maksimum yüzde 50 oranında koruduğu anlamına geliyor. SPF 100 yani yüzde yüz koruyan bir krem yok. Bir de şu unutulmamalı: Güneş koruyucu kullanmak, bize uzun süreler özellikle güneşin çok yoğun geldiği saatlerde güneş altında kalma hakkı vermiyor.
D vitamini sentezleyebilmemiz için hangi UV ışınına daha çok ihtiyacımız vardır?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: Adı vitamin de olsa D vitamini vücutta maestro bir hormon gibi davranır. UVB ışınları, derideki D vitamini sentezinde gerekli. Günlük D vitamini ihtiyacının yüzde 80-90’ı güneş ışınlarından elde edilmekte olup gıdalardan oldukça düşük bir miktar alınıyor.
'UVI DEĞERİ NE KADAR YÜKSEKSE GÜNEŞ IŞINLARI O KADAR ZARARLI'
Genel olarak dünyada UV indeksi nerelerde ve hangi seviyelerde görülüyor?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: UV indeksi (kısaca UVI), güneşin yaydığı, atmosfere nüfuz eden ve güneş yanığına yol açan ultraviyole radyasyonu ölçen uluslararası standart ölçektir.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nün (MGM) web sayfasında UV indeksi "gün içerisinde, güneş tam tepede iken yer yüzeyine ulaşması beklenen ve insan sağlığına zararlı olabilecek UV radyasyon miktarının, 0'dan 15'e kadar uzanan bir ölçek üzerinde sınıflandırılması" şeklinde tanımlanıyor. 1992'de Kanadalı bilim insanları tarafından geliştirilen indeks, daha sonra Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından 1994'te standardize edilerek uygulamaya geçmiş.
UVI değeri ne kadar yüksekse güneş ışınlarının cilde ve gözlere vereceği zarar da o kadar büyüktür ve hasar daha kısa zamanda gerçekleşir.
'EKVATOR ÇİZGİSİNDE DAHA YÜKSEK'
Dünyada UV indeksi nerede görülür ve hangi seviyelerde artış gösterir?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: UV İndeksi, Birleşik Krallıkta 8‘i pek aşmazken, Ekvator çizgisine yakın bölgelerde yıl boyunca gün içerisinde 11 üstü değerlere ulaşabilir.
'AKDENİZ BÖLGESİNDE RİSKLİ SEVİYELERE ÇIKIYOR'
Peki, Türkiye'de UV indeksi nasıl? Hangi zaman aralığında daha çok ve daha az görülüyor?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: Günlük ve haftalık hava durumu tahminlerini gösteren uygulamalarda, tahminlerin yanına ek olarak UV indeksi de kullanıcılara gösterilir. Hesaplanırken havanın bulutlu olmasından güneşin yeryüzüne geliş açısına kadar farklı birçok kriter gözetilir. Yoğun bir yağmur bulutu denk gelirse 1-2 puan düşürebilir, ancak hava sıcaklığıyla pek bağlantılı değildir. Gün içinde UV radyasyonu 12.00-14.00 saatleri arasında en yüksek seviyededir. Ülkemizde UV indeksi Akdeniz bölgesinde riskli seviyeler olan 9-10'a kadar çıkabiliyor.
MART-EKİM AYLARI D VİTAMİNİ AÇISINDAN EN ETKİN DÖNEM
Yaz mevsimini geride bırakmış bulunuyoruz. D vitamini sentezlememizi sağlayan UV ışınları Türkiye'yi terk etmeye ne zaman başlıyor?
Uzm. Dr. Bilge Ateş: Ekim ayıyla beraber ruhumuzu da daraltan güneşsiz ve yağmurlu havalar başlar. D vitamini yağda depolanan bir vitamin çeşididir. Mart-ekim ayları, D vitamini açısından en etkin dönemdir.
KASIM-ŞUBAT AYLARI ARASINDA D VİTAMİNİ SENTEZİ DURUYOR
Yaz mevsimini geride bıraktık. D vitamini sentezlenmesinin durması hangi sorunları beraberinde getiriyor? Bu durumda ne yaparsak kendimizi koruruz?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: Özellikle kasım-şubat ayları arasında güneş ışınlarının Türkiye'ye geliş eğiminden dolayı cilt, D vitamini sentezini yapamaz. Yani kişi güneşlense bile vücutta D vitamini oluşmaz. Bu dönemlerde; kapalı ortamlarda yaşayanlar, güneş görmeyenler, böbrek-karaciğer yetersizliği olanlar, yaşlılar, kilo problemi yaşayanlar, ilk 1 yıl anne sütü almayan ve güneşlenme yapılmayan bebeklerde D vitamini eksikliği görülür.
D vitamini eksikliğinde vücuttaki kalsiyum dengesi bozulacağından kemiklerdeki kalsiyum kana geçer ve kemikler zayıflar. Kırık oluşma riski artar. Kas gücü azalır. Yürüme, merdiven inip-çıkma zorlaşır. Dengede bozulma olup düşme riski artar. Yorgunluk olur. Yaygın vücut ağrıları oluşur. Depresyona eğilim artar. Unutkanlık olabilir. Kemik erimesi ve kemiklerde kırılmaya yol açarak sakatlığa neden olabilir. Bu nedenle doğal D vitamini kaynağı olan güneşten yararlanamadığımız dönemlerde sofranızdan yumurta sarısı, karaciğer, yağlı balıklar, tereyağı ve D vitamini destekli sütleri eksik etmemek gerek.
GÜNEŞ KREMİNİ KIŞ MEVSİMİNDE DE KULLANMALIYIZ ÇÜNKÜ...
Sonbahar ve kış aylarında zararlı UV ışınlarından nasıl korunabiliriz?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: Özellikle kışın bile güneş görmeye devam eden yüz, boyun-göğüs bölgesi ve ellerimiz için SPF 50+ bir güneş kremini sadece yaz mevsiminde değil, kış mevsiminde de kullanmaya devam etmeliyiz.
'ÖZELLİKLE YUMURTA SARISI D VİTAMİNİ KAYNAĞI'
Güneşlenmek yeterli mi? D vitamini takviyesi ne kadar almalıyız?
Uzm. Dr. Ayfer Aydın: Güçlü ve sağlıklı olmak için D vitaminine ihtiyacımız var. Besinlerden ve takviye olarak dışarıdan aldığımız D vitamini bağırsaklardan emilir. Besinlerden özellikle yumurta sarısından, peynirden, somon, ton balığı gibi yağlı balıklardan, balık yağından, karaciğerden ya da etten D vitamini alabiliriz. Bunun yanında D vitamini güneş ışınlarının yardımıyla derimizde üretilir. Deriden yapılan öncü D vitamini karaciğer ve böbrekten geçerek aktif hâle gelir.
'DAHA FAZLA GÜNEŞ DAHA FAZLA D VİTAMİNİ ANLAMINA GELMEZ'
Güneş ışınlarıyla derimizden D vitamini yapılması çok cazip bir seçenek gibi görünse de güneş ışınlarının deriyi bozarak yaşlandırması yanında, deri kanserlerine neden olabildiği unutulmamalı. Melanom son yıllarda daha sık rastlanan, ölümcül deri kanserlerindendir. En önemlisi daha çok güneş, daha fazla D vitamini anlamına gelmiyor. Deriden bir miktar D vitamini yapıldıktan sonra yapım durur, yıkım başlar. Dolayısıyla fazla güneş ışını aldığınızda D vitamini üretmediğiniz gibi zararlı, kanserojen olan güneş ışınlarına maruz kalmış olursunuz.
AÇIK TENLİLERE 5, KOYU TENLİLERE 15 DAKİKA YETİYOR
Bronzlaşma derinizin güneş ışınlarından hasarlandığının belirtisidir ve deri koyulaştıkça da D vitamini yapımı gittikçe azalır. Dolayısıyla açık tenlilerde saat 10.00-15.00 arasında 5 dakika, koyu tenlilerde 15 dakika sadece yüz, kollar ve bacakların güneş görmesi yeterlidir. Güneşten korunma her zaman esas olmalı. Gölgede kalınmalı, güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde 5-15 dakika dışında güneşe çıkılmamalı. Geniş kenarlı şapka kullanılmalı. Dışarı çıkmadan 30 dakika önce güneş kremi sürülmeli, 2-3 saatte bir yenilenmeli.
Avustralya'da yapılan çalışmalar, güneş kremi kullananlarla kullanmayanların D vitamini düzeyinin aynı çıktığını göstermiştir. 50 yaş üzerinde deriden D vitamini yapımı ciddi oranda azalmaya başlar ve yaş ilerledikçe deriden D vitamini yapımı daha da azalır.
