Ön yargılı toplum kolayca dışlıyor

İstanbul Anadolu Cumhuriyet Savcısı Başak Eryılmaz, “Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Transseksüellik” konulu yüksek lisans tezi hazırladı. Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı’nın kabul ettiği tez Türkiye’de bu konuda yapılmış nadir çalışmalardan biri olarak da değerlendiriliyor.

‘80’li yıllarda başladı’

Türkiye ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) transseksüellerle ilgili verilen kararları irdeleyen Savcı Başak Eryılmaz’ın tezine göre, 1988’de transseksüelliğe hukuk sisteminde yer veren Türkiye bu konuda bir çok Avrupa ülkesinden önce davrandı. Transseksüellerin temel sorununun istihdam ve barınma olduğunun belirtildiği tezde, toplumdaki ön yargıların devam ettiği bunun da dışlamaya yol açtığının altı çiziliyor.

Tezde transseksüellerin geçmişte yaşadıkları ve güncel hukuki sorunlarının yalnızca Türkiye’ye özgü sorunlar olmadığı, benzer veya aynı hukukî tartışmaların, neredeyse aynı zaman diliminde, Avrupa’da da tartışıldığı AİHM kararları dayanak gösterilerek anlatılıyor. Tezde yer alan dikkat çekici bazı değerlendirmeler şöyle:

“Gerek Türkiye’de gerekse Avrupa’da seksenli yıllar ile birlikte görünür hale gelen transseksüellik meselesine legal düzlemde bir hukuki karşılık oluşturulması için aşağı yukarı doksanlı yılları beklemek gerekecekti. Bununla beraber, transseksüelliğin hukuki kabulüne imkân sağlayan iç hukuk düzenlemelerini Türkiye’nin diğer pek çok Avrupa devletinden önce gerçekleştirdiğini söylemek yanlış olmaz. AİHM’de görülen transseksüellikle ilgili davalarda diğer sözleşmeci devletlerle kıyaslandığında Türkiye aleyhine ihlâl kararlarının daha az sayıda olduğu görülmektedir.

1988 yılına kadar, Türk Medeni Hukuku’nda ve genel olarak Türk hukukunda cinsiyet değişikliğine ilişkin herhangi bir düzenleme mevcut değildi. 1988’de Londra’da cinsiyet değişikliği ameliyatı ile kadın olan Bülent Ersoy’un yeni cinsiyetini nüfus kaydına yansıtma talebi ile açtığı davalar nedeniyle transseksüellik, bir hukuki mesele olarak tartışılmaya başlandı. Dönemin hukuk düzeni transseksüelliği tanımadığından, transseksüeller ‘kadın kılığında erkek’ olarak değerlendirilmekteydi.”

‘Çözüm üretilmelidir’

“Transseksüeller, kendilerine karşı işlenen suçlarda çeşitli nedenlerle hukuki başvuru dahi yapmamaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden biri, cinsiyet kimlikleri ve yaptıkları iş nedeni ile inandırıcı olamayacaklarını düşünmeleridir. Bu durum ‘öğrenilmiş çaresizliğin’ bir başka tezahürüdür. Mağdur transseksüellerin adalete erişimi konusunda kapsamlı bir araştırma yapılarak sorunların tespiti ve çözüm yollarının üretilmesi gerekmektedir.

Yaygın kanının aksine fuhuş, özellikle translar açısından bir kolay para kazanma yöntemi olmayıp, can güvenliğinin tehlikede olduğu mecburi istikamettir. Trans birey, bu kimliği nedeniyle aile ve toplum dışına itildiğinde, meslek veya zanaat sahibi olsa dahi, bununla iştigal edemeyip diğerleri gibi, yaşamını devam ettirebilmek için bunu yapmak zorunda kalmaktadır. Toplum tarafından cinsel yönelimleri nedeniyle zaten kabul görmeyen translar, işleri ve o işe yapışmış ‘ahlaksızlık’ etiketi nedeniyle bir kez daha toplum dışına itilmektedirler.”

OLUMSUZ ETKİLİYOR

“Mutlaka ‘ahlaksız’ da oldukları yönündeki sosyal ön yargı, onların çalışma hakkı ve yerleşme özgürlükleri üzerinde olumsuz etkiye neden olmaktadır. Transseksüellere yönelik ayrımcılık, onların toplumsal yaşamın ve çalışma yaşamının dışına itilmesine neden olmakta ve bu dışlanmaya neden olan ve kendini ‘normal’ ve ‘ahlaklı’ olarak nitelendiren bireyler gibi olmalarına da engel olmaktadır. Başka bir deyişle transseksüelleri ‘ahlaksız’ ve ‘anormal’ kılan, ayrımcı ve dışlayıcı tutumun kendisidir.”