‘Deprem 2.5 dakika sürer mi’ tartışması

İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Cenk Yaltırak’ın deprem sırasında yüksek katlı yapılardaki sallantı ve titreşimin dakikalarca sürebileceği yönündeki açıklamaları, gözleri İstanbul’daki bu yapılara çevirdi.

Prof. Dr. Yaltırak’ın açıklamaları, 17 Ağustos depreminin 20’inci yıldönümü nedeniyle geçtiğimiz gün Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nde gerçekleştirilen toplantıda da gündeme taşındı. Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, şunları söyledi:

‘Yanlış aktarıldı’

 “Açıklamayı yapan hoca ile telefonda görüştüm. Röportaj yapılırken bazı şeyler yanlış aktarılmış. ‘Depremin 2.5 dakika sürmesi’ gibi ifadesi olmamış. Bazı yanlış anlaşılmalar var. Çanakkale Ayvacık ve Kuzey Ege’de deprem oluyor. İstanbul’un en yüksek binasının en üst katı 13 dakika sallanıyor. Ne kadar yüksek bina yaparsanız o kadar sallanır. İki katlı bina ile 50 katlı binanın sallanması farklıdır. Hoca onu kastetmiş.”

İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Cenk Yaltırak ise Milliyet’e yaptığı açıklamada “Ortalıkta ‘Deprem 2.5 dakika sürecek’ şeklinde bir haber var. Bir bina depremde katları arasında ne kadar süre farklı sallanabilir konusunu anlatıyordum. Sonra verdiğim örnek yanlış anlaşılıp, yanlış aktarıldı. Örnekte, ABD’nin Ridgecrest’te 7.1 büyüklüğünde bir depremden söz ettim. 20 kilometre uzaktaki bir askeri üssün binalarına ve uçuş pistine 5 milyar dolarlık hasar oluştuğunu söyledikten sonra 200 kilometre uzaktaki Los Angeles’te bir gökdelenin giriş katında 25 saniye, 50’inci katında yaklaşık 2.5 dakika sallanmaya neden olduğunu belirttim” dedi.

İstanbul’un 7.5 büyüklüğünde deprem üretecek faya 20 kilometre mesafede olduğunu dile getiren Prof. Dr. Yaltırak, “İstanbul’da çok sayıda yüksek katlı bina var. Sonuçta Kocaeli depremi 45 saniye sürmüştü. 17 Ağustos’ta binaların ne kadar süre salındığı ve hangilerinin nasıl yıkıldığı meçhul. Esas yıkım, binaların zemin ilişkisi arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanır. Dayanıklı binaların nasıl yıkıldığını 2010 Şili depreminde gördük. İstanbul’da kaç yüksek binanın en üst ve alt katında ölçümler yapılıp, farklı depremlerde nasıl sallandığı biliniyor? Eğer, her önemli binada bu ölçümler olursa biz de binalar üzerinde modellemeler yaparak olası büyüklükleri ve davranışı analiz edebiliriz” dedi. 

‘Bina yükseldikçe uzar’

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. Erdal Şafak ise “Binalar yükseldikçe deprem anında periyot dediğimiz süre uzuyor. Binalar yükseldikçe salınımın durma süresi yavaşlar. Genelde deprem mesafesi yüksek katlı bir yapıya uzaktaysa risk oluşturmaz. Yüksek binalarda çalışan, yaşayan insanlarda uzun süre sallantı ve titreşim panik yaşanmasına neden oluyor. Bazı Ortadoğu ülkelerindeki yüksek yapılarda ivme ölçer aletlerimiz var. Yüzey dalgasına hassas yapılar rezonansa girebiliyor. Japonya’daki binalarda da bu sarsıntı ve sallantılar görülüyor. Bu durum güvenlik riski oluşturmaz. Sadece bazı çelik yapılar uzun süreli rezonans durumunda kaynak yerlerinden kırılabilir” dedi.

‘Rüzgârda bile sallanır’

İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Nusret Suna da, yüksek binalarla ilgili şunları söyledi: “Elimizde İstanbul’daki yüksek katlı bina sayısına ilişkin net bir sayı yok. 300’den fazla çok yüksek katlı yapı olduğunu tahmin ediyoruz. Her yapının belli salınım oranı vardır. Yüksek katlı binalar rüzgârda bile sallanır. Bu salınımlar normaldir. Buradaki asıl soru salınım hesaplarının doğru yapılıp yapılmadığı. Yüksek yapıların nasıl tepki verdiğini ancak depremde göreceğiz.”

‘Zararlı değil’

Kocaeli Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Şerif Barış ise “Binalarda deprem dışında da rüzgar ve yerin doğal titreşimlerden kaynaklı sallantılar olabilir. Yüksek katlardaki salınım periyodu daha uzun sürer. Ancak söz konusu yapılar bu hesap ve esnekliğe göre yapılıyor. Bu durumun zararlı olduğunu söylemek doğru olmaz. İnşaat mühendislerinin mutlaka deprem mühendisleri ile birlikte çalışmalar yapması gerekiyor.”