‘Alışveriş çılgınlığı yaşanacak’

MERT İNAN İstanbul - Milliyet, bu bayramda alanında uzman dört isim Prof. Dr. Acar Baltaş, Psikiyatrist-Psikoterapist Dr. Agah Aydın, Prof. Dr. Üstün Dökmen, Gelişim ve Ebeveyn Psikoloğu Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk ile pandemi dönemi ve geleceğe ilişkin ruh dünyasımızı masaya yatırıyor. Pandemi şartlarının getirdiği duygusal dalgalanmaların neden, sonuç ve çözüm önerilerini sıralayan dört uzman, iyilik ve mutluluk haline ilişkin ipuçlarını da Milliyet aracılığı ile anlattılar...

Yazı dizimizin ilk gününde psikolojinin insan ihtiyaçları ve iş haytanın sorunları için bir çözüm olduğunu bilimsel temellerinden kopartmadan geniş kitlelere aktaran Prof. Dr. Acar Baltaş ile içinden geçtiğimiz zorlu zamanı konuştuk. “21.yüzyıl 1 Ocak 2000 günü değil pandemi ile birlikte başladı” diyen Baltaş, geleceğin dünyasındaki risklere hazırlıklı olmamız uyarısında buldu. Davos raporlarında muhtemel riskler arasında grip salgınları başta olmak üzere pandemi riskleri, ırksal çatışma, kötü liderlik, gıda, su, iklim sorunları ile düzensiz göçlerin süreceğine dikkat çekildiğini aktaran Baltaş, ekonomik düzenin ekolojik dengesinin bozulduğunu söyledi.

- Şimdiki çocuklar, gelecekte pandemi dönemindeki bayramları nasıl hatırlayacaklar?

Bayramların her kültürde dinler öncesi dönemlerden bu yana var olduğunu, bir şenlik, kutlama ve toplumsal coşku olarak hayatımızda yer aldığını vurgulamak isterim. Dolayısıyla bayramlar sadece Müslümanlığa ait bir olgu değil. Türkiye’de bayramlar anlamını kaybederken adeta tatil fırsatı algısına dönüşüm geçirdi. Bayram günleri, farklı kuşakları bir araya getiren sebep olmaktan çıkarak senelik tatil günlerine dönüştü. Bu durum gençlerin, doğal olarak tarihin kendileriyle başladığına inanması, kendilerinden önceki dünyanın tekerleğin icadında yaşananlardan ibaret olduğu yanılsamasına yol açtı. Kuşaklar arası farkı, iletişim eksikliğini kapatacak, kuşakların biraya gelmesiyle mümkün olabilir. Bugünkü çocuklar, gençler  kuşakların biraya gelerek kurduğu iletişim köprüsünden mahrum kalacaklar.”

Umutsuz gençler

- ‘Nerede o eski bayramlar’ diyenlerin yerini ‘Nerede o eski günler?’ diyenler aldı. Pandemi şartları bizi melankolik yapmış olabilir mi?

Her kuşak, ‘Nerede eski günler, eski arkadaşlıklar, eski bayramlar veya eski gece hayatları’ diyerek, geçmişe vurgu yapar. O günlerin daha güzel zamanlar olduğu dile getirilir. İnsan, her zaman kendi yaşadığı duyguyu arar. Ancak sizin ‘Nerede’ diye dillendirdiğiniz duygular belli bir dönemde yaşadıklarınızdır. Bugün 20 yıl öncesine hasret duyanlar 20 yıl sonra da bugünlere bakıp ‘Nerede o günler’ diyecekler. Pandemi döneminde geçirilen bayramlar için özlem duyulmayacak çünkü bayramlar anlam ve önemini kaybetti.

- Yalnız yaşayan ve yaşamak zorunda olan 65 yaş üstü bireyler ‘Bu kadar yalnız ve mutsuz hissetmemiştik’ diyorlar? 

Pandemide her yaş grubu kendine göre zorluklar yaşıyor ve her kuşak kendi bedelini ödüyor. Gençler için flört edememek, arkadaşlarıyla bir araya gelememek sosyalleşememek de büyük sorun. Buna karşında 65 yaş üzeri insanlar, hareketsizlik, dar alana sıkışmak, sevdikleriyle bir arada olamama, ömürlerinin sonbaharında çocuk ve torunlarıyla bir araya gelememenin sıkıntısını çekiyor. Gençler için ödenmesi daha ağır başka bedeller de olacak. Yakın gelecekte yaşanacak büyük işsizlik, iş ve ücret talebindeki dengesizlik, iş bulmakta zorluk gibi sorunlar ortaya çıkacak. On binlerce gencimiz, çok düşük ücretlerle çalışmak zorunda kalacaklar. Gençler de hiç bu kadar umutsuz hissetmemişti.

- Salgın süreci bittikten sonrasında nelerle karşılaşacağız? 

İş hayatı epeyce, belki de tümüyle değişecek. İmkânı olanlar hibrit çalışacak. Yüzde 25’lik dilim hiç ofise gitmeyecek. Dolayısıyla Türkiye’nin herhangi bir yerinde oturup çalışmak mümkün olacak. İş kolları da değişecek. 20. yüzyıl 1900 yılında değil 1929’daki büyük buhranla başladı. Büyük buhrana kadar bir önceki yüzyılın devamı yaşandı. 21. yüzyıl da 1 Ocak 2000 günü değil pandemi ile başlamış oldu. Bu dönem hepimizin hayatında kitap ayracı gibi özel bir yere sahip olacak.

- Duygusuzlaşan bir varlığa dönüşme riski görüyor musunuz?

Salgın tehlikesinin geride kaldığına inandığımız zaman emin olabilirsiniz ki müthiş bir alışveriş çılgınlığı, müthiş bir cinsel patlama olacak. Restaurantlar, barlar, kafeler dolup taşacak. Eğlenceler, partiler, etkinlikler olacak. Albert Camus’nün ‘Veba’ adlı romanındaki gibi, insanlar salgın bittikten sonra eski hallerine dönerler.

Toplumsal empati kayboldu

- Sosyal medyada yas ve eğlence görsellerini aynı kare veya videoda paylaşan kişiler var? Biz neyi kaybetmiş olabiliriz? 

Toplumsal empatinin kaybolduğunu görüyoruz. Toplumsal empatiyi kaybedince ‘dünyaya bir kez geldik, yaşadığımız her saniyenin tadını bilelim, hayat devam ediyor’ demeye başlıyorsunuz. Hayat imkânı olanlar için devam ediyor. Kolombiyalılar, ‘Fakirler açsa, zenginler huzurlu olmaz’ diyor. Herkesin derdi en büyük, en şöhretli olmak. Bugüne kadar yaşanan krizleri, tasada ve kederde birlik yani yurttaşlık bilinciyle aştık. Bugün toplumun tasa ve kederde birlik içinde olduğundan şüphem var. Dolayısıyla bizi birleştirecek olan tarihimizi bilmektir.

Hayatın anlamını bulduğunuzda...

- Yalnız ve tekdüze geçen bu dönemde anlamı nerede bulacağız?

Entelektüel birikimi olanlar bu dönemi daha kolay geçiyor. Çünkü yapacakları, yazacakları, okuyacakları çok şey var. Entelektüel birikimi olmayanlar ise paralı kanallardaki filmleri tükettikten sonra isyan etmeye başlıyor. En önemlisi kendi kendimize yetebilmek. Hayatın anlamı her dakikanın en üst düzeyde eğlenceli ve keyifli geçmesi değildir. Bu tatlı hayattır. Anlam iki şeydedir. Birincisi, okuduğunuz kitapta, dinlediğiniz müzikte, yaptığınız işte akış halini yaşamanız. İkincisi kendini aşan bir amaca hizmet etmenizdir. Bu kutsal kitapların gösterdiği yollarla olabildiği gibi sosyal sorumluluk projelerine katılıp, insanlara, doğaya, hayvanlar yardım edebilirsiniz. Anlam kendini aşan amaca hizmettedir. Anlamı bulduğumuzda pandemi anlamsız olur.

- Gayemiz mutlu olmak mı memnun olmak mı?  

İyilik hali hem mutluluğu, hem memnuniyeti içine alır. İyilik haline bakmamız gerekir. Mutluluk iyilik halinin parçasıdır.

Belirsizlikte bunalan hayatlar

- Ruhumuz bu girdaptan nasıl yara almadan çıkacak?

Yaşadığımız, içinden geçtiğimiz pandemi süreci aslında bir savaş. Biz istiyoruz ki, konforumuz hiç bozulmadan bu savaşı birileri bitirsin, bizde bildiğimiz, alıştığımız hayatımıza geri dönelim. Böyle bir şey olmayacak. Avrupa’da yaşayanlar, 2 kuşak önce olağanüstü bedeller ödediler. Ülkeler yıkıldı, evler dağıldı. Birçok ülke erkeksiz kaldı. İnkâr ve isyan ederek varacağımız bir yer yok. İnsanoğlu her ortama ve her şeye uyum sağlar. Mesele uyum sağladığımız şeye ait hissedip, hissetmemek. Şu an işi gücü olan insanlar da tatminsizlik, mutsuzluk, anlamsızlık yaşadıklarını söylüyorlar. Bunun birincil sebebi, pandeminin ne zaman biteceğini bilmemekten kaynaklanıyor. Bu belirsizlik insanı bunaltıyor. İrademiz de kas gücümüz gibi tükenen bir kaynak. Alışkanlıklardan bu kadar uzak kalmak insanları bunalttı. Burada en önemli sorun herkesin kendi hayatıyla ilgili olarak kendini “tanrı gibi” hissediyor olması.

Zihinsel yatırım dönemi

- Pandemi döneminden çıkartmamız dersler neler olmalı?

Bu dönem asla unutulmayacak. Çocuklarımıza, torunlarımıza anlatacak hikâyemiz olsun istiyorsak sorumluluk bilincinde hareket etmemiz gerekiyor. Sürecin biran önce geçmesini beklemek yerine zihinsel yatırım dönemi görmek, zorlukların üstesinden gelmek için motivasyon kaynağı olacaktır. Hayat hepimiz için aslında incecik bir su yatağı gibi başlar, Bu incecik dere, çevreden gelen akıntılarla beslenir. Bu kollar büyür ve akarsuya dönüşür. Su yatağı büyürken, süreçte başarı-başarısızlık, mutluluk-mutsuzluk, hedeflere ulaşma, hayal kırıklıkları her zaman olacaktır. İyi şeyler benim tarafıma, kötüler kime giderse gitsin diyemeyiz. İyisiyle, kötüsüyle hep beraber hayatın içindeyiz. Bu gerçeği kabullenmeliyiz.

YARIN:Psikiyatrist Dr. Agah Aydın: Bir önceki kuşağın bugünkü gençleri suçlaması ayıp!