Tekno devlere ceza yağmuru

İsmail Şahin / İSTANBUL - Apple, Meta, Amazon gibi teknoloji devleri özellikle Avrupa Birliği (AB) ve ABD tarafından açılan davalar nedeniyle çok ciddi rakamlar ödemeye mahkum oluyor. Özellikle AB, tekelcilik soruşturmalarında şirketlerin yıllık ciroları üzerinden ceza veriyor.

Şirketlerin ciroları ne kadar yükselirse ödeyecekleri cezalar da o kadar fazla oluyor. Apple vergi yüzünden 13 milyar euro tazminata mahkum edilirken, suçlu bulundukları taktirde Meta en az 10 milyar euro, Amazon ise en az 28 milyar dolar tazminat cezası ile karşı karşıya...

AB Komisyonu, 2013 yılında İrlanda’nın Apple’a sağladığı yasadışı olarak görülen vergi avantajlarını soruşturmaya başladı. Üç yıl süren soruşturma sonrasında AB Komisyonu İrlanda’nın 2003-2014 arasında Apple’a 13 milyar euro vergi avantajı sağladığını belirledi. Bu paranın faiziyle geri ödenmesi istendi. Apple karara itiraz etti. Ancak AB’nin en yüksek hukuk otoritesi olan Adalet Divanı kararı onayarak Apple’ın bu parayı ödemesini kararlaştırdı.

Müzik tekeli davası

Avrupa Komisyonu, müzik platformu Spotify tarafından 2019 yılında yapılan antitröst şikayeti sonrası da soruşturma başlattı. Apple’ın iOS kullanıcı deneyiminin her yönünü kontrol ettiği ve geliştiricilerin App Store’da yer alabilmeleri için uymaları gereken hüküm ve koşulları belirleyerek adil olmayan ticaret koşullarına yol açtığı ve AB kurallarını ihlal ettiği sonucuna varıldı. Apple’a ‘App Store uygulamalarında hakim konumunu kötüye kullandığı’ gerekçesiyle 1.8 milyar euro (2 milyar dolar) para cezası verildi.

Fransız Rekabet Kurumu, 2020 yılında Apple’a ülkedeki bağımsız satıcıları engelleyen tedarikçi firmalarla yaptığı “rekabet kurallarına uymayan” anlaşmalar nedeniyle 1.1 milyar euro rekor ceza kesti. Apple ile söz konusu anlaşmaları yapan iki büyük toptan satış şirketi Tech Date ve Ingram’a ise “indirimlerin önüne geçilmesine aracı oldukları” için 76.1 milyon ve 63 milyon euro para cezalarına çarptırıldı. Ancak Apple’ın itirazı üzerine ceza 372 milyon euro’ya indiridi.

Tekelleşme davası...

ABD Adalet Bakanlığı da cep telefonu piyasasını tekelleştirme ve rekabeti yok etme suçlamalarıyla Apple’a kapsamlı bir dava açtı. Davada Apple, App Store üzerindeki kontrolünü istismar etmek, kullanıcı ve yazılımcıları App Store içine “kilitlemekle” suçlanıyor. Apple’ın uygulama mağazasında “tehdit olarak” gördüğü uygulamaları engellemek için yasa dışı adımlar attığı iddia ediliyor. Apple ise suçlamaları reddediyor ve iddialara karşı mücadele edeceğini söylüyor. Dava, şu ana kadar Apple’a karşı açılanların en kapsamlısı.

Suçlu bulunursa rekor ceza gelebilir

Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın sahibi Meta Platforms’a ABD’ye kullanıcı bilgilerini sızdırdığı gerekçesiyle 2023 yılında AB tarafından 1.3 milyar dolarlık rekor para cezası verildi.

İrlanda Veri Koruma Komisyonu’nun kararına göre ayrıca Meta’nın, ABD’ye herhangi bir kişisel veri transferini 5 ay içinde askıya alması ve 6 ay içinde veri işleme faaliyetlerini komisyonun kurallarıyla uyumlu hale getirmesi de gerekiyor.

Avrupa Komisyonu’nun yürüttüğü bu antitröst soruşturması, Meta’nın rakiplerine karşı pazar hakimiyetini kötüye kullandığı iddialarına dayanıyor. 2019 yılında başlatılan soruşturma, Meta’nın Facebook platformu üzerinden topladığı verilerle ücretsiz hizmetler sunduğu, ancak bu verilerden kâr elde ettiği yönündeki suçlamalarla ilgili.

Aralık 2022’de yapılan ön bulgulara göre, Meta’nın çevrimiçi sınıflandırılmış reklamlar pazarında rekabeti bozduğu ve bu verileri kullanarak kullanıcılarına reklam satışı gerçekleştirdiği tespit edildi. Eğer Meta suçlu bulunursa, şirket, 2023 yılı için yaklaşık 135 milyar dolar olan yıllık gelirinin yüzde 10’una kadar para cezasıyla karşı karşıya kalabilir.

İtalya da affetmedi

İtalya’daki rekabet denetleme kurumu, piyasadaki hakim pozisyonunu kötüye kullandığı gerekçesiyle teknoloji devi Amazon’a 1.1 milyar euro ceza kesti.

AB Amazon’a perakende rekabetine zarar vermek, büyüklüğü ve veri tabanıyla haksız avantaj elde etmek suçlamasıyla dava açtı. Pandemiyle dünya ticaretinde oynadığı rol daha da büyüyen Amazon’un bu pozisyonunu KOBİ’ler aleyhine kullandığı yönünde bir karar verilirse küresel cirosunun yüzde 10’u kadar bir para cezası kesilebilir. Bu da 2019 rakamı olan 280 milyar dolar üzerinden hesaplandığında en az 28 milyar dolara denk geliyor.