Putin’den enerjide ‘yine’ bir Türkiye kartı

Fuad Safarov, Gazeteci, Yazar: Ekim ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, Avrupa için gaz merkezinin Türkiye’ye taşınmasını önermesi, dünya gündemine damgasını vurdu. Rusya Enerji Haftası’nda yaptığı konuşmada Putin’in açıklamasına göre, Rusya, Kuzey Akım’daki sabotaj nedeniyle kaybedilen gaz transit hacmini Türkiye’de bir ulaşım merkezi oluşturarak, Karadeniz bölgesine aktarabilir. Putin, “Rusya, Türk Akımı üzerinden tedarik için bir merkez oluşturarak Kuzey Akım üzerinden kayıp transit hacmini Karadeniz bölgesine taşıyabilir. Eğer ortaklar buna ilgi duyarsa...” diye önerdi. Gelişmelerin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, “Putin’in gaz merkezi fikrinde adım atacağız” diye Moskova’ya olumlu yanıt verdi.

Putin sinirliydi

Moskova-Ankara hattında yaşanan bu gelişmeler, aslında 2014 yılındaki benzer gelişmeleri de hatırlattı. 25 Mayıs 2014’de Rusya’nın St. Petersburg kentinde düzenlenen toplantıda Putin’in sinirli olduğunu hemen herkes fark etmişti. Konuşmasına başlayan Putin, Avrupa’nın engel olmaya devam etmesi durumunda Güney Akım Doğal Gaz Boru Hattı’nı Avrupa Birliği (AB) üyesi olmayan bir ülke üzerinden geçirmek zorunda kalabileceklerini söyledi. Putin, “Biz Kuzey ve Güney Akım projelerini gerçekleştirmekten yanayız. Fakat, Güney Akım’la ilgili sorunlar olursa, ki Brüksel sürekli bu projeyle ilgili bizim tekerimize çomak sokuyor, bu durumda başka ülkeler, AB üyesi olmayan ülkeler üzerinden seçenekleri gözden geçiririz. Brüksel neden böyle yapıyor, anlamış değilim...” diyordu. Ve aylar sonra, 1 Aralık 2014 tarihinde Putin Ankara’ya yaptığı resmi ziyaretinde gerçekten de Güney Akım’ın yerine Türk Akımı’nı önerdi. Dolayısıyla Türk Akımı ve şimdi de Türkiye Gaz Merkezi fikirlerinin birbiriyle bağlantısının arka planı aslı bu şekilde gelişti.

Yeni tedarikçilerle bağlantı kurmak

 Bugün Türkiye için planlanan yeni merkez projesi Rusya’da sık sık tartışılıyor. Rusya’nın öncelikli hedeflerinden biri de bu merkez üzerinden yeni tedarikçilerle bağlantı kurmak. Rus uzmanlara göre, bu tamamen mantıklı bir hareket çünkü Rusya bile fiyatları oluşturacak bir merkez oluşturmak istediğini belirtti. Ve bunu yapmak için Rusya’nın çok sayıda tedarikçiye ihtiyacı var. Aslında her şey ekonomik mantığa göre inşa ediliyor. Fakat Rus uzmanlara göre, Türkiye de Çin gibi genel olarak müzakere süreci ve hedeflerine ulaşma açısından oldukça zor bir ortak. Ama bu da doğal.

Rusya’dan yorumlar

Rusya’nın saygın Kommersant gazetesinin yorumuna göre, söz konusu Rus projesinin ana fikri, fiyatlandırma merkezlerini Avrupa’dan Türkiye’ye kaydırmaktı. Bu nedenle, bu açıdan bakıldığında, proje genel olarak Rusça olarak kalmaktadır. Fiyatlandırma merkezini ve gaz dünyasını nispeten Asya kısmına çekiyor… Türkiye aktarma merkezindeki ana soru ise şu: Avrupa ülkeleri gaz alacak mı? Rus akademisyen Stanislav Mitrahoviç, projenin geleceğinin buna bağlı olduğuna işaret ediyor. Kommersant gazetesine konuşan akademisyen, “Aslında, Avrupa’nın gaz ithalatına ihtiyacı var ve Avrupa’nın tamamen LNG’ye geçmesi zor. Avrupa endüstrisinin bir miktar verimliliğini koruma görevini üstlenirsek, Rusya da dahil olmak üzere boru hattı gaz alımlarına devam etmek çok arzu edilir. Bu sebep Türkiye gaz merkezi projesine yardımcı olabilir” diyor. Elbette, Rusya’nın bu adımının siyasi ve ayrıca psikolojik faktörleri de var. Şöyle ki, hem psikolojik hem de politik olarak, belki de Avrupa’nın bu gazı satın almasının, saf haliyle Rus değil, Türk veya merkez olmasına atıfta bulunarak daha kolay olacağı gerçeği de düşünülüyor. Bu da Avrupa’nın Türkiye gaz merkezi projesine yardımcı olabileceği tezini destekliyor. Ukrayna krizi yüzünden bugün RusyaAvrupa hattında gergin ilişkiler mevcut. Fakat, Avrupa’nın Rus gazından tamamen vazgeçmesi de mümkün görülmüyor. Bu durumda Putin, “Türkiye” kartını tıpkı 2014 yılında olduğu gibi yeniden oynamak zorunda kaldı. Türkiye gaz merkezi projesiyle, Rusya’nın Avrupa ile ilişkileri sürdürme ve hatta kısmen yeniden kurma şansı da doğuyor. Tabii, hiç kimse AB’nin Türkiye’deki yakıtın önemli bir kısmının Rusya’dan kaynaklanacağına göz yumacağının garantisini de vermez. Her şey Rusya’nın Avrupa ile ilişkilerinin genel olarak nasıl geliştiğine bağlı. Putin, Türkiye Gaz Merkezi hamlesiyle, aslında Avrupa gaz pazarına geri dönmenin bir yolunu buldu. Bu merkezde, alıcılar farklı tedarikçilerden, Rusya, İran, Irak, Azerbaycan gibi ülkelerden de gaz satın alabilirler. Putin’in yeni projesi AB yaptırımlarını aşmakta yardımcı olabilir.

Avrupa için alternatif yok

 Görüştüğümüz Valday Uluslararası Tartışma Kulübü Direktörü, Dış ve Savunma Politikası Konseyi Başkanı Fyodr Lukyanov’a göre, Avrupa er ya da geç Türkiye’de bir gaz merkezi kurulması konusuna yeşil ışık yakacak. Uzmana göre, mevcut koşullarda bu projenin neredeyse alternatifi yok. Lukyanov, “Türkiye bir merkeze dönüşürse ve diğer her şey çalışmayı bırakırsa, o zaman Avrupa için tartışmasız hale gelir. Ve merkez, Türkiye’nin sadece Rusya’dan gaz almadığını varsaydığından, bu, AB’nin Rus gazını reddetmiş gibi davranmasına izin verecektir” diyor. Ünlü Rus uzman, bu durumda Türkiye’nin “süper avantajlı” bir konumda olduğuna işaret ediyor. Lukyanov şöyle özetliyor: “Kârın bir kısmını kaybeden Rusya ise hâlâ pazarlarını elinde tutuyor ve Avrupa’ya yeniden satış için Türkiye’ye gaz satarak teslimatlarına devam edebiliyor.”

 Seçeneklerden biri

 Görüştüğümüz diğer ünlü Rus uzmanlardan Ulusal Enerji Güvenliği Fonu Genel Müdür Yardımcısı Aleksey Grivaç da, “Türkiye’deki bir gaz merkezi, yakın gelecekte doğrudan Avrupa pazarına arz edilemeyecek olan gaz ihracatının yeniden yönlendirilmesi için seçeneklerden biri haline gelebilir” diye konuştu. Grivaç bugün Avrupa’nın ciddi bir enerji kaynakları sıkıntısı yaşadığına dikkat çekiyor. Uzman, “Örneğin, ekonomik açıdan bakıldığında, bir Türk merkezinin oluşturulmasına katılım aynı Alman şirketleri için çok faydalı olacaktır. Ama jeopolitik açıdan bilemiyorum” diyor. Grivaç, ayrıca yeni bir boru hattı altyapısının oluşturulmasının birkaç yıl süreceğine de inanıyor. Grivaç, “Türk Akımı, tasarım, inşaat ve lansman için sadece üç yıllık net süre ile çok hızlı bir şekilde inşa edildi. Ancak yaptırımlar altında elbette yeni projenin altyapısı daha zor ve daha uzun olabilir” dedi.