Enerjinin Türkiye ve Avrupa’ya kazandırılması için tam zamanı

Pelin Aykın/ Eurasia Analytics danışmanlık şirketinin kurucusu olan Gulmira Rzayeva, Türkiye’nin özellikle Orta Asya gazının Avrupa’ya tedarik edilmesi ve kıtada yaşanan enerji krizinin giderilmesinde büyük rol oynadığını söyledi.

Sizce Avrupa Birliği (AB) ve G7’nin Rus petrolüne tavan fiyat kararı Rusya’nın petrol gelirini düşürür mü? Çünkü bazı eleştirmenler, uygulanması planlanan 60 dolarlık tavan fiyatın pek bir fark yaratmayacağını söylüyor.

Avrupa’da uygulanmaya çalışılan Rus petrolüne tavan fiyat uygulanması planı, uzun vadeli perspektifte özel olarak çalışamaz. Çünkü yine piyasaya müdahale ediyorsunuz. Yani piyasa sinyallerini yok ediyorsunuz, bu mantıksız. Pazar, işlevsel hedefler içinde olmalı. Eğer Rusya tavan fiyatı olan ülkelere satış yapmamaya karar verirse o ülkeler arz sıkıntısı ile karşı karşıya kalacak. Bu genel olarak petrol fiyatını etkileyebilir. Bu akıllıca bir karar değil. Tabii ki Rusya’nın kendi pazarı da var. Rusya, Asya ülkeleri gibi diğer bazı ülkelere her zaman piyasa fiyatından petrol satabilir. Ama genel olarak bunun uzun süremeyeceğini düşünüyorum. Bu, Rusya’nın gelirini etkileyebilir. Ama sonsuza kadar değil.

Türkiye, AB’nin enerji krizinde özellikle Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan gibi enerji zengini Türk devletleri ile Avrupa ülkeleri arasında rol oynayabilir mi?

Evet, kesinlikle Türkiye çok önemli rol oynayacaktır. Çünkü Türkiye artık siyasi olarak da bu ülkeleri destekliyor. Uzun yıllardır Rusya’nın güçlü siyasi etkisi altında olan Türkmenistan örneğinde olduğu gibi... Türkiye başta enerji kaynakları olmak üzere bu ülkelere yardım ediyor, şu an ise Türkiye siyasi olarak Aşkabat’ı destekliyor. Enerji kaynaklarının Türkiye ve Avrupa’ya kazandırılması için artık tam zamanı gibi görünüyor. Yani Türkiye burada önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye, Türkmenistan ile Azerbaycan arasındaki altyapı inşaatına doğrudan katılarak tüm Hazar ülkelerinin mevcut gaz koridorunun genişletilmesinde rol oynayabilir. Türkiye, bu gazın Türkiye topraklarından Avrupa’ya ihraç edilmesine katılabilir. Bildiğiniz gibi Türkiye uluslararası bir gaz merkezi oluşturmak istiyor. Bu projenin hayata geçmesi durumunda, Türkiye bu gazı bir nevi o merkezden yeniden satmak isterse veya ülkeler kendi satışlarını yapmak isterse o zaman Türkiye’nin bu ihracatı kolaylaştıracağından veya Orta Asya ve Azerbaycan’dan gazı ihraç etmek için ortak olacağından eminim.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Türkiye’de gaz merkezi kurulmasını, bazı uzmanlar, savaşta yaklaşmakta olan daha sakin zamanlar için bir başlangıç platformu olarak çalışabileceğini öne sürüyor. Bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz?

Türk yetkililer, bu merkezle Rus gazını Avrupa pazarına ihraç etmeyi düşünüyor ve aynı şekilde bu merkezle Azerbaycan, Türkmenistan, Irak ve belki Doğu Akdeniz’deki gazın da ihraç edilebileceği düşünülüyor. Burada Rusya’nın veya diğer ülkenin pozisyonunu şu an bilmiyoruz. Çünkü Avrupa’ya gaz ihraç etmek isteyen ülkeler doğrudan ihracat yapmak isterler. Ancak Türkiye, gaz fiyatını Türkiye gaz merkezine bağlamak istiyor. Eğer mümkünse ve yapılabilirse sıvılaştırılan gaz yeniden Avrupa’ya ihraç edilecek. Ancak Avrupalı alıcıların tepkisinin ne olacağını görmeliyiz. Avrupa, Türkiye üzerinden Rus gazını alacak mı? Çünkü sonuçta hala Rus gazı. Rusya’nın Türkiye’ye satış konusunda anlaşacağını ve Türkiye’nin kendi gazını satıp satmayacağını da bilmiyoruz. Ne olacağını görmeliyiz.

Arz-talep serbest değil

Ukrayna’daki savaş sonrası yaşanan enerji krizi küresel enerji politikalarını nasıl etkiliyor? Yakın ve orta vadede küresel enerji dünyasının geleceğine dair ne dersiniz?

Küresel enerji endüstrisi oldukça belirsiz bir döneme giriyor. Çünkü Avrupa’da tavan fiyat sorunu var ve özellikle kış aylarında gaz arzı sıkıntısı yaşanıyor. Avrupa pazarını ele alırsak, bazı gaz tedarikçileri piyasaya gaz satmak istemeyecektir. Çünkü arz talep dinamiğine dayalı serbest ekonomik hedefler yok. Bazı tedarikçiler tamamen regülatif ve kontrol edilen bu tür bir pazara gaz tedarik etmek istemez. Dünyanın diğer tarafındaysa, eğer büyük Asya pazarından bahsedersek, muhtemelen LNG’den bahsediyoruz demektir, çünkü onlar LNG alıyorlar. En büyük LNG pazarını da Güney Kore, Japonya ve Çin oluşturuyor. Yani başta ABD olmak üzere dünyanın farklı yerlerinden LNG alıyorlar. Bu nedenle, LNG ithalatında kriz olduğunda, Avrupa ve dünyanın bir kısmı için daha az LNG bulunur. Bizde de LNG sıkıntısı var. Bu durum, Asya’da da enerji ve tedarik kriziyle karşı karşıya kalabileceğimiz anlamına geliyor. Dünya genelinde yüksek enerji fiyatlarıyla karşı karşıya kalabiliriz.

Türkmen gazını ihraç etmeyi hedefliyor

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan yakın zamanda Azerbaycan ve Türkmenistan devlet başkanlarıyla bir araya geldi. Bu görüşmelerden ne gibi sonuçlar elde edilebilir?

 Bence Türkiye ve Avrupa’ya Orta Asya’dan özellikle Türkmenistan’dan daha fazla gaz tedarik edilmesi konuşuluyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan büyük ihtimalle Türkmenistan ile bir iş birliği için bir anlaşma imzalamaya çok yakın. Böyle bir anlaşma yapılırsa Türkmenistan’ın Hazar kıyısı ile Azerbaycan’ın Hazar kıyısı arasında Trans Hazar boru hattının inşasına başlanması ve Türkiye’ye daha büyük miktarda gazın getirilmesi söz konusu. Türkiye’nin enerji talebinin de üretime bağlı olarak artması nedeniyle bu tartışılması gereken bir konu. Özellikle hidro-enerji konusunda. Türkiye’de hidro-enerjide mevsim kuraksa, hidro üretimi yavaşsa, Türkiye’de gaza olan talep artıyor. Geçen yıl olan buydu. Ancak bu yılki talep daha düşük olabilir çünkü oldukça yağışlı bir mevsimdi ve iyi bir hidro enerji üretimi vardı. Ancak gelecekte büyük ihtimalle Türkiye’de talep artacak. Ülkenin endüstrisi büyüyor, ihracat artıyor. Bence Türkiye, piyasa fiyatından daha düşük bir fiyata Türkmenistan gazına sahip olmakla son derece ilgileniyor. Türkiye, doğalgaz ihraç eden bir ülke olmak istiyorsa Türkmenistan gazını Avrupa’ya yeniden ihraç edebilir. Bence Türkiye’nin planı bu. Çünkü Türkiye yıllardır gaz ihraç eden bir ülke olmayı planlıyor. Bu görüşme Türkmenistan gazının bir an önce Türkiye piyasasına girmesi açısından çok önemli.