COVID hakkında 5 yıl sonra bildiklerimiz ve hala bilmediklerimiz
Beş yıl önce, Çin’in Wuhan kentinde bir grup insan daha önce dünyada görülmemiş bir virüs ortaya çıktı. Bu mikrobun bir adı yoktu, neden olduğu hastalığın da. Ve bu hastalık küresel sağlık sistemindeki derin eşitsizlikleri ortaya çıkaran ve her şeyi değiştiren bir pandemiyi tetikledi. İşte Covid-19 hakkında bildiklerimiz ve hala bilmediklerimiz...
Virüs hala bizimle, ancak insanlık aşılar ve enfeksiyonlar yoluyla bağışıklık kazandı. Pandeminin ilk günlerine göre daha az ölümcül ve artık önde gelen ölüm nedenleri listesinde üst sıralarda yer almıyor. Ancak virüs evrimleşiyor ve bu da bilim insanlarının onu yakından takip etmesini gerektiriyor. AP ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) pandeminin beşinci yılı için bilinen son verileri topladı ve hala bilmece olarak kalan soruları...
COVID-19 VİRÜSÜ NEREDEN GELDİ?
Bilmiyoruz. Bilim insanları, virüsün ilk olarak yarasalarda oluştuğunu ve ardından muhtemelen rakun köpekleri, misk kedileri veya bambu sıçanlarını gibi başka bir türe bulaştığını ve bu hayvanları kesen ya da işleyen insanlara Wuhan'daki bir pazarda bulaştığını düşünüyor. İlk insan vakaları 2019'un sonlarında Wuhan'da ortaya çıkmıştı.
Bu süreç eldeki mevcut verilere göre SARS olarak bilinen benzer bir virüsün ilk salgınını tetikledi. Ancak daha sonraları COVID-19 adını alan virüs hakkındaki bu teori kanıtlanmış değil. Wuhan'ın koronavirüs türlerini inceleyen birkaç araştırma laboratuvarına ev sahipliği yapması nedeniyle virüsün bir laboratuvardan sızmış olabileceği yönündeki tartışmalar sürüyor, bu teoriyi ya da aksini kanıtlayan kesin bir veri de yok.
Wuhan Enstitüsü. Fotoğraf: AP (Arşiv)
Uzmanlara göre bu soru en iyi koşullarda bile çözülmesi zor bir bilimsel bulmaca. Uluslararası araştırmacılar, Çin'in bu konuda yardımcı olabilecek kanıtları sakladığını öne sürüyor ve uzmanlara göre bu durum virüsün kökenini kesin olarak çözmeyi daha da zorlaştırıyor. AP'ye göre pandeminin gerçek kökeni yıllarca, hatta belki hiçbir zaman bilinmeyebilir.
Brezilya'da COVİD'den ölenler için açılan bir toplu mezar. Fotoğraf: AP (Arşiv).
COVID-19'DAN KAÇ KİŞİ ÖLDÜ?
AP "muhtemelen 20 milyondan fazla" diyor. Dünya Sağlık Örgütü'ne göre ise, örgüte ülkeler COVID-19 nedeniyle 7 milyondan fazla ölüm bildirdi, ancak gerçek ölüm sayısının en az üç kat daha fazla olduğu tahmin ediliyor.
ABD'de, geçtiğimiz yıl boyunca haftada ortalama 900 kişi COVID-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Virüs hala en çok yaşlı yetişkinleri etkiliyor.
DSÖ Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, beşinci yıl açıklamasında "COVID hakkında geçmişte olmuş gibi konuşamayız, çünkü hala bizimle" dedi.
HANGİ AŞILAR KULLANIMDA?
Bilim insanları ve aşı üreticileri, COVID-19 aşılarını geliştirirken hız rekorları kırdı ve bu aşılar dünya çapında on milyonlarca hayat kurtardı. Aşılar arasında mRNA teknolojisine dayalı aşılar ve çeşitli ülkelerde Türkovac gibi inaktif aşılar geliştirildi. Hangi aşı türünün daha etkili olduğu da hala tartışma konusu.
ŞU ANDA HANGİ VARYANT BASKIN?
Virüsün yaptığı genetik değişiklikler, hala çeşitli varyantların oluşmasına neden oluyor. Şu anda, ABD'de baskın olan varyant XEC adlı bir omicron türevi. Bilim insanları COVID-19'un çeşitli varyantlarına Yunan harflerinden esinlenen isim verdiler: alfa, beta, gama, delta ve omicron.
Haziran 2021'de ABD'de baskın hale gelen delta varyantı, hastaneye yatış oranlarını iki kat artırdığı için çok fazla endişeye neden oldu. Ardından Kasım 2021'in sonlarında sahneye çıkan yeni varyantın adı omicron'du
Teksas'taki Houston Methodist'te patolog olan Dr. Wesley Long, "Çok hızlı yayıldı. Daha önce gördüğümüz her şeye kıyasla vakalarda en büyük artışa bu varyant neden olmuştu" dedi. Ancak DSÖ, dünya ortalamasında delta varyantına yakalananların hastalığı "daha az şiddetli" geçirdiğini açıkladı. Bilim insanları bunun kısmen aşılama ve enfeksiyonlar nedeniyle kazanılan bağışıklıktan kaynaklanabileceğini düşünüyor.
Long, "O zamandan beri, omicronun bu farklı alt varyantlarının daha fazla farklı mutasyonu görmeye devam ediyoruz. Şu anki varyantlar, omicron dalında kilitlenmiş görünüyor" diyor.
COVID-19'UN KALICI HASARLARI VAR MI?
Milyonlarca insan için bu belirsizlik de devam ediyor. AP'nin ifadeleriyle "COVID adı verilen verilen bir pandemi mirasıyla belirsizlik içinde kalmaya devam ediyor. Bazıları için COVID-19 virüsünden toparlanmak birkaç hafta sürebiliyor, ancak bazı kişilerde daha kalıcı sorunlar gelişebiliyor. En az üç ay, bazen yıllarca süren semptomlar arasında yorgunluk, 'beyin sisi' olarak bilinen bilişsel sorunlar, ağrı ve kardiyovasküler sorunlar bulunuyor."
Doktorlar neden yalnızca bazı kişilerin COVID'i daha uzun sürede atlattığını kesin olarak bilmiyor. Ayrıca şu anda giderek artan sayıda araştırmacı, koronavirüs kalıntılarının bazı hastaların vücutlarında ilk enfeksiyondan uzun süre sonra bile kalabildiğini keşfediyor. Ancak bu, tüm vakaları açıklayamıyor.
