Dünya mirasında bu yıl

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO), dünya üzerindeki kültürel mirasın çeşitliliğini göstermek ve önemine dikkat çekmek amacıyla her yıl açıkladığı “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası” listesine 2020’de tam 35 madde eklendi. Türkiye’den minyatür sanatının yer aldığı listede, Fin saunasından Singapur’un sokak yemeklerine dünyanın dört bir yanından farklı kültürel pratikler var. İşte listenin öne çıkanları:

Sauna

Finlandiya’da günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası olan sauna, yalnızca bir buhar banyosu pratiği değil, insanların bedenleriyle birlikte ruhlarını da temizleyerek iç huzur yaşamalarını sağlayan bir kültürün taşıyıcısı. UNESCO’nun da bu yönüyle kültürel miras listesine dahil ettiği sauna, Fin halkı için adeta kutsal bir yer. Bu yüzden de 5.5 milyon nüfusa sahip ülkede 3.3 milyon sauna bulunuyor. Elektrikli, kızıl ötesi, odun sobalı gibi farklı özelliklere sahip saunalar, bugün hemen her evde mevcut. “Hamam” kültürüne benzer şekilde düşünülebilecek kamuya açık saunalar ise 1950’ler itibarıyla ortadan kalkmış durumda.

Sokak yemeği kültürü

Singapur denince akla ilk gelenlerden biri kuşkusuz sokak yemekleri. Öyle ki, meşhur açıkhava yemek pazarı China Town Complex’te dünyanın en ucuz Michelin yıldızlı yemeğini dahi bulmak mümkün. Tabii kentin UNESCO listesinde yer alma sebebi tam olarak bu değil: Singapur’un açıkhava yemek pazarlarıyla farklı kültürlerden birçok insanı yeme-içme pratiği etrafında bir araya getirmesi ve bu farklılıklardan ilham alan aşçıların yerel lezzetleri yorumlaması sonucu oluşan çok kültürlü ve çok hareketli sokak yemeği kültürü.

Ftira ekmeği

Karantina dönemi, birçoğumuz için evde ekşi mayalı ekmek deneylerine sahne olsa da, kültürel miras düzeyinden henüz çok uzak olduğumuzu kabul edelim. Oysa Malta, geleneksel ekşi mayalı ekmeği üzerine zeytinyağı, domates, zeytin, soğan, ton balığı, kapari vb envai çeşit malzemeyle hazırlanan “Ftira” ekmekleriye UNESCO’nun listesine girmeyi başardı. “Malta kimliğinin bir parçası” kabul edilen ftirayı denemek ise basit. Tek yapmanız gereken, dış kabuğu kalın, iç dokusu ise yoğun olmayan halka şeklinde ekşi mayalı ekmeğinizi ortadan keserek dolgu malzemelerini yerleştirmek ve bir tür ekmek arası atıştırmalık hazırlamak.

Minyatür

İnce ayrıntılarla işlenen küçük boyutlu resim sanatı minyatür, UNESCO listesinde Türkiye’nin yanı sıra Azerbaycan, İran ve Özbekistan’ın ortak temsil ettiği bir kültürel miras olarak yer alıyor. Kağıt, halı, duvar, seramik gibi farklı materyaller üzerine işlenen ve bugün güncel yorumlarıyla çağdaş sanatta da kendine yer bulan minyatürü UNESCO, “usta-çırak ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarılan ve içinde bulunduğu toplumun sosyal ve kültürel kimliğinin ayrılmaz bir parçası” olarak tanımlanıyor. Osmanlı dönemi kaynaklarında “tasvir” veya “nakış” olarak da ifade edilen minyatür sanatı, figürlerin boyutlarının, uzaklık veya derinlik perspektifinden bağımsız şekilde, konudaki önemine göre değiştiği kendine has anlatım diliyle diğer biçimlerden ayrışıyor.


Tai Chi

Taiciçüen ya da yaygın adıyla Tai Chi, Çin’de halk sporu olarak kabul gören bir dizi fiziksel pratiği tanımlıyor. Bugün ülke genelinde her yaş ve etnik gruptan kadın ve erkeğin icra ettiği, resmi eğitim sistemine dahi entegre edilen Tai Chi, kökleri 17. yüzyıla dek uzanan bir geleneğe sahip. Kuşaktan kuşağa aktarılan ve bugüne dek yedi farklı ekol olarak gelişen öğreti, Taoist ve Konfüçyüsçü düşüncenin yanı sıra geleneksel Çin tıbbı teorilerinden de izler taşıyor. Yalnızca beden sağlığı değil, aynı zamanda ruh sağlığını da korumada önemli etkiye sahip olması tam da bu nedenle. Wuhu (beş adım), bafa (sekiz teknik) ve tuishou (el itme) olarak özetlenebilecek üç temel hareketin yanı sıra bir dizi fiziksel egzersiz içermesiyle biliniyor.