Toprağın altında geleceği bekledi

Doç. Dr. Banu Özdilek | ozdilek.banu@gmail.com |İssos-Epiphaneia Kazıları Bilimsel Danışman- Dr. H. Onur Tıbıkoğlu | hsnonur@gmail.com |İssos-Epiphaneia Kazıları Bilim Ekibi Üyesi- İssos-Epiphaneia kenti, Hatay’ın en kuzeyindeki Erzin ilçesinin Gözeneler Mevkii’nde yer alır. İssos-Epiphaneia’nın kuzeybatısında Deli Halil konisi, doğusunda Amanoslar, güney-güneybatısında Burnaz Sahili bulunur. İssos Ovası, Anadolu ile Suriye-Mezopotamya arasında hem kara hem de deniz ulaşımında uygun bir geçiş olanağı sağlar. Jeopolitik konumunun sunduğu avantaj, bölgenin prehistorik dönemlerden itibaren yoğun iskân görmesine; tarım, denizcilik ve ticaret faaliyetlerinin yapılmasına olanak sağlamıştır. İssos-Epiphaneia’da yapılan kaçak kazılar sonrası 2006 senesinde kurtarma kazılarıyla çalışmalara başlanmıştır. Arkeoloji Müzesi Başkanlığında, Müdür Ayşe Ersoy ve Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Banu Özdilek bilimsel danışmanlığında, Arkeolog Dr. H. Onur Tıbıkoğlu’nun bilim ekibi üyesi olarak yer aldığı, çok sayıda arkeolog ve farklı bilim dallarındaki bilim insanıyla, Epiphaneia Antik Kenti’nde yeni dönem çalışmalara 2022 senesinde başlanmıştır. Depremden sonra da ekip tüm enerjisi ile çalışmalara devam ediyor.

6 bin yıllık yerleşim

Kazı ekibi kendini şanslı hissediyor çünkü Epiphaneia modern yapılaşmanın uzağında kalmış ve Erzinliler bu emaneti oldukça iyi korumuş. İssos-Epiphaneia; tamamen ayaktadır, toprağın altında, ortaya çıkarılmayı beklemektedir. Hatay’ın Roma, Bizans ve Orta Çağ dönemleriyle en iyi korunmuş antik kentidir. Kentin zenginliği Osmanlı Dönemi’ne kadar uzanan kültür katmanlarına sahip olmasıdır. 2022 yılı kazılarında erken dönem yerleşimi tespit edildi. Kazılardan ele geçen Kalkolitik ve Erken Bronz Çağı’na ait tüme yakın testicikler, yerleşimin şimdiye kadar Antigonos Epiphanes’e dayandırılan tarihini, M.Ö. 2. yüzyıldan çok daha öteye, günümüzden 6 bin yıl öncesine gittiğini gösterdi.

Oeniandos’tan Epiphaneia’ya

İssos Ovası’nın kuzey ucunda yer alan antik yerleşimin, Plinius’un aktarımına göre bilinen ilk ismi “Oeniandos”tur. Büyük İskender, Makedonya’dan çıkarak Hindistan’a kadar uzandığı efsanevi doğu seferinde Persleri birçok kez yenilgiye uğratmış, M.Ö. 333’te İssos Ovası’nda gerçekleşen ve Doğu-Batı tarihsel mücadelesinin en önemli anlarından biri olan savaşta da Kral III. Darius’u yenerek İran Krallığının Anadolu’daki hâkimiyetine son vermişti. Çetin bir mücadelenin ardından son anda savaş arabasından inen Pers Kralı, tüm ailesini arkada bırakarak beyaz bir kısrakla savaş alanından uzaklaşmıştı. Makedonların yönetiminin başlamasıyla önce Büyük İskender’in komutanları ve sonra onların ardılları fethedilen toprakları yönetmişlerdi. Antiochos IV. Epiphanes de onlardan biriydi ve M.Ö. 2. yüzyılın başında, yani günümüzden yaklaşık 2200 yıl önce bölgenin yönetimini devraldığında Oeniandos kentinin, kendi adıyla anılmasını emretti: Epiphaneia!

Roma Dönemi

Düzlük bir alana kurulan yerleşimin şehirciliği görülen mimari yapılarla Roma Dönemi ve sonrasına tarihlenir ve kent planlaması ana hatları itibariyle bu dönemlerin şehircilik anlayışına uygun bir düzen gösterir. Doğu-batı ve kuzey-güney yönünde uzanan geniş ana caddelerin çevresinde tiyatro, bouleuterion-odeon, (meclis binası-müzik salonu) stoa (üstü kapalı sütunlu galeri), tapınak-bazilika, prytaneion (makam yeri) yer alır. Bugüne kadar tespit edilen Batı Hamam ve Artemis Hamamı ise kamu merkezine uzanan caddeler üzerinde, doğuda ve batıdadır. Ara yollarla bölünmüş çevre alanlarda da konutların yer alması beklenmektedir.

Kentteki yapılar

MECLİS BİNASI: Meclis Binası, Kilikia Bölgesi’nde yer alan Epiphaneia kentinin Roma Dönemi’ndeki siyasi ve entelektüel açıdan yüksek konumunu göstermesi adına çok önemlidir. Meclis binasının varlığı demokrasiye verilen öneme işaret der. Epiphaneia halk meclisinde temsilciler kent ve bölge ile ilgili meseleleri tartışıyor, kararlar oylama ile alınıyordu. Osmanlı Dönemi’nin sonlarında, Fransız manda yönetimi altında kalan Hatay halkı, Türkiye Cumhuriyeti yönetimine katılmak istemiş, Atatürk’ün dış politika çözümleriyle, Hatay’ın Cumhuriyet özlemi çeken önderleri Fransız mandasından ayrılan bağımsız bir Hatay Devleti kurmuşlar ve devletin meclisi Antakya’da açılmıştır. Hatay Devlet Meclisi’nin çabaları 27 Temmuz 1939’da kentimizin anavatana katılışıyla sonuçlanmış, Hatay halkının demokratik değerlere bağlılığı bir gelenek olarak adeta Epiphaneia Meclisi’nden günümüze taşınmıştır.

TAKVİM MOZAİĞİ:

Stoa tabanı boyunca, üzerinde ithaf yazıtı ve yılın belli aylarına denk gelen kırsal aktivitelerin (tohum ekimi, zeytin hasadı, tarla sulama, dua etme) tasvir edildiği, dünyada az sayıda benzeri bulunan “takvim mozaiği”nin panelleri ortaya çıkarıldı. Her aya uygun düşen tarımsal aktivitelerin birer kişileştirmeyle konu edildiği takvim mozaiğinde şimdiye kadar kasım, aralık, ocak, şubat ve mart ayları ortaya çıkarılmıştır. Her bir panelde Hellence ve Latince ay isimleri (transliterasyonla) yazılmıştır. Aylar, Roma astrolojisine denk gelen burçlarla birlikte betimlenmiştir.

SU KEMERLERİ:

Amanos Dağları’ndan kente su taşıyan sistemin bir parçası olan aqueduktus, kent merkezinin hemen kuzey yönünde doğu-batı yönünde Burnaz Sahili’ne dek uzanır.

ANTİK LİMAN:

Antik kentin hinterlandı çok geniştir. Günümüzde Epiphaneia kent merkezine yaklaşık 9 km uzaklıkta yer alan deniz kıyısında, büyük olasılıkla Epiphaneia ile ilişkili bir liman yerleşimi bulunuyor. Burnaz Sahili’nde, Antik Dönem liman yerleşimine ait tespit edilebilen pek çok mimari yapı var

Bölgenin cazibe merkezi olacak

2023 yılında kentin tanıtımı için çok önemli projeleri hayata geçiriyoruz. Bu projelerden ilki Artemis Hamamı’nın üst örtü-koruma çatısının yapımı. Bu proje ile birlikte bu alanda bir gezi güzergâhı oluşturulacak ve alan bir açık hava müzesi olarak düzenlenecek. Ayrıca kazılardan ele geçen Avcı Artemis mozaiğinin replikasının da yapıdaki özgün yerinde sergilenmesi düşünülüyor. Böylelikle mimarisi ve mozaikleriyle özel İssosEpiphaneia Ören Yeri’nin bölgenin cazibe alanlarından biri olması hedefleniyor. Stoa-Roma Sütunlu Cadde ve meclis binası-odeon Roma kent tasarımında kompakt/iç içe bir yapıda, bütüncül bir tasarıma sahip. Diğer proje ise; kent merkezindeki bu alanın restorasyonu ve “stoa üst çatı projesi” ile mozaiklerin teşhir edilebileceği bir gezi alanı yaratmak ve kent merkezinin yeniden eski günlerine dönmesini sağlamaktır.