Para ile ilişki evde başlar

Sanal harçlıkların olduğu bir dünyada dijitalleşme çocukların para tasarrufu, harçlık idare etme ve matematik becerilerini köreltiyor mu? Konunun uzmanları ile konuştuk.

Tüm alışkanlıklarımızı değiştiren teknoloji, parayla olan ilişkimizi de etkiledi. Çocuklarımız artık çok erken yaşlarda, dijital oyunlar üzerinden satın aldıkları ile para kavramıyla tanışıyor. Sanal paralardan konuşuyorlar. Kâğıt parayla alışveriş yerine, kredi kartları ile temassız alışveriş yapıyorlar. Dijitalleşme çocukların para tasarrufu, harçlık idare etme, tutumlu olma, matematik bilme gibi becerilerini köreltiyor mu? Ebeveynler olarak onları nasıl destekleyebiliriz? Finansal Okuryazarlık Girişimcisi Özlem Denizmen ve Anne Çocuk Markaları Stratejisti Esra Baykal ile konuştuk.

Esra Baykal

“9 yaşında gelir gider defteri var”

Cambridge Üniversitesi araştırmasına göre, çocukların para harcama alışkanlıkları 7 yaşında şekilleniyor ama parayla ilişkileri neredeyse 3 yaşında başlıyor. Bir kültür olarak bayramlarda, özel günlerde çocuklara erken yaştan itibaren para bir hediye olarak veriliyor. ABD’deki Kansas Üniversitesi’nin bir araştırmasına göre 5 yaşında bile çocuklara para alışkanlığı kazandırmanın tohumları atılabilir. Düzenli harçlık alma yaşıysa ortalama 6-7 yaş, yani ilkokulla birlikte başlıyor. Çocukların paraya olan bakış açısını, para harcama biçimini, müsrif mi tutumlu mu olacağını belirleyen ise ebeveynleri… Siz çocuğunuza “Bunu şimdi alamayız derken, kendiniz ihtiyacınız olmayan ürünleri alırsanız” çocuğunuz da istek ve ihtiyaç arasındaki farkı öğrenemez. Ben aylık gelir gider hesaplarımı oğlumla birlikte yapıyorum. 9 yaşında, gelir gider defteri var, kripto para ve yatırım araçlarını öğretiyorum, al-sat dengelerini takip etmeyi öğretiyorum. Nakit para biriktirmektense yükselen yatırım araçlarına göre birikim yapmaya teşvik ediyorum.

İstek ve ihtiyaç

Çocuklarımıza geciktirilmiş mutluluk kavramını aşılamalıyız. Aksi halde “sürekli almak istiyor ama hemen bıkıp aldığı oyuncağı bırakıyor, maymun iştahlı” diye şikâyet ediyoruz. Oysa bir ürüne/maddeye hızlı ulaşmak onun değerini de düşürüyor. Bu da bir oyuncağı ilk istediğinde almaktan ziyade onu almak için belirli bir zaman tayin etmek belirli bir birikim yaptıktan sonra almasına izin vermek şeklinde gerçekleştirilmelidir. Harçlık, bütçe yapmayı öğrenmeyi geliştiren bir süreçtir. İstek ve ihtiyaç arasındaki farkı görmelerini sağlamak gerekiyor.

Öğrenerek harcama

Çocuklar deneyimleyerek öğrenir, anlatarak değil. Bu nedenle çocuklarınıza hedefler, görevler verebilirsiniz. Örneğin; çocuğunuza 50 TL verin. Bu parayla marketten akşam 4 kişi için yemek yapacak malzeme almasını isteyin. Raflarda istediği ürünlerin fiyatlarını gösterin elindeki rakamın yetip yetmeyeceğini anlasın.

Evde kumbara üzerinden biriktirdiklerini nasıl harcaması gerektiğini anlatabilirsiniz.

Erken yaşta vereceğiniz finansal okuryazarlık dersleri çok önemlidir. Bazı bankaların anaokulu çağındaki çocuklar için hazırlanmış karton oyunları mevcut. Aynı şekilde yine kutu oyunları da öğrenmelerini sağlayacaktır.

Oyunlar içerisinde sürekli para harcadıkları aksesuarlar, içeriklerin ödemelerine siz destek olmayın. Biriktirdiği para ile aylık bir sınır koyarak çocuğunuzun oyunlar içerisindeki stratejilerini geliştirmelerini sağlayın.

Geleceğe hazırlık

Kripto para dünyasını öğrenmeleri şart, Metaverse içerisinde yer alan Bloktopia önemli bir kaynaktır. 21 aşamalı olan Bloktopia sayesinde hem bu para birimlerini öğrenebilir hem kazanç sağlayabilir hem de sistemde erken yaşta yer alabilirler. Lise çağına gelen çocuklara, harçlıkları kripto para üzerinden verilebilir. Hem iniş çıkışları takip etmeyi öğrenirler hem de geleceğin dünyasına hazırlanmış olurlar. Ayrıca sanal harçlık kartları ile harçlıklarını dijital dünyada nasıl idare edeceklerini öğrenmeleri, gelecekteki kredi kartı kullanım alışkanlıklarını da şekillendirecektir.

Para sadece tüketmek için değil, üretmek için de bir ihtiyaçtır, geleceğin dünyasında başarı üretenlerin olacak. Sosyal medya, teknoloji ve dijital dünyalar yüzde 70 oranında tüketen, yüzde 30 üretenler üzerine kurulu. NFT basit ve anlaşılabilir bir üretim tekniğidir. Ürettikleri içerikleri, önden bir ödeme yaparak satışa sunmalarını öğrenirlerse üretmek için de maliyet hesabı yapmayı, maliyeti nasıl kâra dönüştüreceklerini somutlaştırabilirler. Kilit nokta üreten olmak; bunun yolu da sanat, araştırma, bilim, merak ve okuma yapmaktan geçiyor.

Özlem Denizmen

‘‘14 yaşını geçince yatırımla tanışsın’’

Çocuklara kaç yaşından itibaren harçlık vermeliyiz?

Çocukların finansal açıdan özgür bireyler olarak yetişmeleri için erken yaşta para kavramlarını benimsemeleri gerekiyor. Çocuğun parayla ilişkisi evde başlar. Aileler çocuklarını 3 yaşından itibaren koleksiyon yapmaya yönlendirerek “birikim” kavramıyla tanıştırabilir. Para eğitiminin etkili yoluysa harçlık eğitimi. 7-13 yaş arası haftalık, 14-18 yaş arası aylık verin. Elindeki parayı belli bir zaman içerisinde yönetmeyi öğrensin. 14 yaşını geçince yatırım ile tanışsın, 18 yaşına gelince de yatırım yapmaya başlasın. Bunu bir araştırma aktivitesi yapabilirsiniz. Biz bunu büyük oğlumla uyguluyoruz. Hem yatırımı öğreniyor hem de eğleniyoruz.

Parayı yönetmenin incelikleri

Para yönetimi konusunda ailelere önerileriniz neler?

Anne kendine sürekli kıyafet, aksesuar alıyor, baba da elektroniğe para harcıyorsa çocuğa “Sana oyuncak alamayız” diyemezsiniz. Sizin parayla olan ilişkiniz, ona karşı tutum ve konuşmalarınız çocuğunuzun para karakterinin oluşumunda en önemli etkendir.

Para konusunu samimiyetle konuşun, finansal durumunuz hakkında onları endişelendirmeyin.

Bir şey satın almak istediğinde “Paramız yok” demeyin; bu “olunca alırız” anlamına gelir. “Planımızda yok” deyin. Plan diye bir şey olduğunu, harcamaların bu plana göre yapıldığını anlar.

Tasarrufun istediği şeylerden vazgeçmek değil, dünyamızın kaynaklarını doğru kullanmak olduğunu anlatın.

Elektrik, su tasarruf yöntemlerini ailece uygulayın; faturalarda düşüş sağlanırsa aradaki farkı ona verin.

Bütçenin sınırı olduğunu öğretmenin en iyi yolu harçlıktır. Harçlığının bittiğini gören çocuk, ailesinin parasının sınırı olduğunu anlar.

Birikim, harcama ve paylaşma için üç kumbarası olsun.

Bir şey almak istediğinde kendine 10 saniye “istek mi, ihtiyaç mı?” diye sorsun.

Alışverişe çocuğunuzu da götürün. 5 yaşından itibaren markete gidince eline belli bir miktar para verip akşam yemeğini organize etmesini isteyin. Markette dönsün dursun, durumu çözsün. Kasiyere parayı o ödesin. Paranın üstünü o alsın. Fişi birlikte kontrol edin, ne kadar harcadığınızı öğrensin.

Birikim ve tasarruf uygulaması Moneye’ın içerisine “Çocuğuna Parayı Öğret” kısmını ekledik. Ebeveynlere, 21 gün boyunca yapabilecekleri para aktiviteleri, harçlık eğitimleri ve iletişim önerileriyle tasarruf bilinci kazandırmayı amaçlıyoruz. Ayrıca, Moneye Danışmanı ile birebir 15 dakika görüşme imkânı sunuyoruz.

Blokzincir devrimiyle birlikte kripto paralar, NFT, Metaverse derken finans dünyası büyük bir değişim içerisinde. Bizler de zihin haritamızı genişleterek, araştırarak, küçük adımlarla da olsa bu yeniliklerin içine girip çocuklarımıza örnek olmalıyız. Bu devrimin dışında kalanlar oyunun da dışında kalacak.