Birinciler nasıl kazanıyor?

Araştırmacı-yazar Emre Dalkılıç, son 20 yılda üniversite sınavlarında birinci olan gençlerle görüşerek, nasıl başardıklarını, neyi farklı yaptıklarını sordu. Başarıya götüren faktör çok fazla, ancak fark yaratan şeyin zekâdan önce, çok çalışmak ve konsantrasyon olduğu da bir gerçek.

Orta öğretim kurumlarında verilen eğitimin yeterliliği, üniversite sınavının başarıyı ne kadar ölçebildiği her geçen yıl daha çok tartışılırken, 2023 üniversite sınav sonuçları da başarı oranın ne kadar düştüğünü gözler önüne seriyor. Peki, sınavda tam yapan ve birinci olanlar nasıl başarıyor? Hayatlarının ilk ve belki de en kritik sınavlarından biri olan üniversite sınavına nasıl hazırlanıyorlar? Ders çalışma yöntemleri ve zaman planlamaları nasıl? Stresle nasıl başa çıkıyorlar? Araştırmacı-yazar Emre Dalkılıç, tüm bu soruları ve çok daha fazlasını son 20 yılın üniversite birincilerine sordu. “Nasıl Kazandılar?” adlı kitabında başarıya giden yolu analiz eden Dalkılıç’la konuştuk.

Eğitim sisteminin içeriği her geçen yıl daha çok tartışılırken, çocuklarımız nasıl kazanacak?

Herkesin sınava girmesi ya da illa üniversite okumak zorunda olduğu gibi bir algı var. Üniversite okumak prestij meselesi değil, sadece uzmanlık sağlayan bir alan. Bunun yerine girişimci olabilir, meslek lisesi mezunu ise mesleğine yönelebilir ama eğer illa ki üniversite sınavına hazırlanacaksa ders çalışmaya başlamadan önce şuna karar vermesi gerekiyor; “Bir yıl içinde nelerden vazgeçmem gerekiyor?” “Birçok şeyden vazgeçip hedefim için çalışabilecek miyim?” “Bu bölümü kazanmayı ne kadar istiyorum?” gibi sorular önemli. Gençlerin iyi bir üniversite kazanmak için öncelikle cep telefonundan, sosyal medyadan uzaklaşması gerekiyor. Arkadaş ortamı ile olan ilişkisini bir süreliğine azaltmak, konsantrasyonunu olabildiğince artıracak çalışmalar yapmak gerekiyor. Birincilerin ortak özelliği, herkesten iki kat fazla çalışmaları.

Yarışa 10-0 önde başlayın

Teknolojik cihazların akıllanması, sosyal medya uygulamalarının artması dijitalde geçirilen zamanın artarak çocukların başarısının düşmesine sebep oluyor diyebilir miyiz?

Hem de çok ciddi oranda. Birçok araştırmada, gençlerin dikkat süresinin 1 dakikanın altına düştüğü görülüyor. Bunun iki ana sebebi: cep telefonu ve yanlış beslenme. Herhangi bir konuya dikkatini veremeyen bir kişi, bırakın üniversite sınavına hazırlanmayı hayatta herhangi bir konuda başarılı olamaz. Sınava hazırlık sürecinde cep telefonu ve sosyal medya bağımlılığından kurtulun yarışa 10-0 önde başlayın. Cep telefonu sorunu sadece orada geçirilen zaman değil. Konsantrasyona, yaratıcılığa, dikkati toplamaya, sınava odaklanmaya olumsuz etkisi var. Örneğin bir gencin sosyal medyada geçirdiği her saatte dikkatini tekrardan toplayabilmesi verimliliğini ve sınava odaklanma konusunu ciddi oranda etkiliyor. 

“Bir hedefiniz yoksa başaramazsınız”

Bu beceriler başarı nasıl geliştirilebilir?

Kitapta örnek verdiğim 2001 Sözel birincisi Hüseyin Onay, 20 yıl boyunca genetik üzerine çalışarak alanında dünyanın sayılı insanlarından biri haline gelmiş. Psikolog Angela Lee Duckworth’ün, ilkokulda, askeri liselerde, ABD’nin en iyi üniversitelerinde yaptığı çalışmalar gösteriyor ki metanetli insanlar hayatta zeki insanlara göre çok daha başarılı oluyor. Eğer bir hedefiniz, bir amacınız yoksa hayatta hiçbir işte hiçbir konuda başarılı olamazsınız. Bunu sadece başarı olarak görmemek lazım, herhangi bir işte dikiş tutturamazsınız. Bunları geliştirmenin temel faktörü aileden geçiyor. Aile içinde çocuğu desteklemek, okulda ve okul dışında bir hobi edinmesini sağlamak önemli. Sevdiği bir spor dalını bulması ve onda başarılı olması bir çocuğa ilkokul hayatı boyunca test çözerek geçirmesinden kat kat daha yararlı olacaktır. Ya da bir müzik aleti çalması, elektronik aletleri kırıp tekrar birleştirmeyi sevmesi vs. bu tarz konular onun hem odaklanmasını, hem hedef belirleyip gerçekleştirmesini, hem metanetli olmasına katkı sağlayacaktır.

Başarı için sınav yılı tamamen soyutlanmak, sevilen aktiviteleri, sosyal hayatı bırakmak ya da minimize etmek şart mı?

Kesinlikle şart! Ama tamamen bırakmak mı yoksa minimize etmek mi daha iyi konusu kişiden kişiye değişir. Birinciler içinde tamamen sosyal faaliyetlerini bırakan da minimize eden de vardı. Mesela sınavdan önce günde 3 saat bilgisayar oyunu oynayan bir kişi bunu tamamen bıraksa iyi olur. Ama mesela sınav zamanı egzersiz yapmak, dans etmek kan dolaşımını ve konsantrasyonu artırdığı için mutlaka günde yarım saat ya da gün aşırı yapılması çok daha iyi olur. O yüzden sınava hazırlanma sürecinde işine yarayacak, kan dolaşımını artıran, tempolu yürüyüş, dans, egzersiz yapmak gibi konsantrasyonu artıran aktivitelere devam etmek önemli ama sosyal hayatı mümkün olduğunca azaltmak sınav başarısı için olmazsa olmazlardan.

Çalışma ortamı ve sosyal ortamın sınav başarısına etkisi ne?

Kimi kafede gürültü içinde çalışabilirken, kimi yalnız çalışmayı tercih edebiliyor. Ama sosyal ortamın etkisi büyük. Harvard Üniversitesi’nde Sosyal Psikolog Dr David McClelland’ın bir çalışmasına göre, yakın çevren senin başarını ya da başarısızlığını yüzde 95 oranında etkiliyor. O yüzden eğer çocuğunuzun ortamı iyi değilse, bir şekilde o ortamdan ayrılması için çaba göstermeye başlayın.

Birinci olanların ortak noktaları

Hepsinin ilk ve en önemli ortak özellikleri zeki ve çalışkan olmaları. Bir diğer ortak özellikleri ise konsantrasyon becerileri. Hepsi çok iyi bir şekilde konsantre olabiliyor. Ve son olarak hiçbirinin arası sosyal medya ile iyi değil. 2000 yılı birincisinin de öyle 2020 yılı birincisinin de. Sosyal medyayı ve cep telefonunu ortalama bir kullanıcıya göre kat kat daha az kullanıyorlar.

Kim bu birinciler?

2000 yılından bu yana toplam 95 kişi Türkiye birincisi oldu.

Bunlardan 12’si kadın, 83’ü erkek.

Birincilerin yüzde 65’i Türkiye’nin en büyük 10 şehrinden çıktı.

En fazla mühendislik fakültesi tercih ediliyor. Ardından hukuk, uluslararası ilişkiler, ekonomi gibi bölümler geliyor.

2000-2020 arasında birinci olanların yüzde 50’den fazlası hayatlarına yurt dışında devam ediyor.

Etkili ders çalışma yöntemleri neler?

Bir konuyu çalıştıktan sonra başkasına anlatın

Bir konuyu çalışmayı bitirdikten sonra o konu ile ilgili test sorusu hazırlayın

Bir konuyu bitirdikten sonra hemen başka konuya geçmeyin, hemen telefonu elinize almayın. Beyin o sırada öğrendiği konuları tekrar tekrar üstünde geçiyor. Bu da konuyu daha etkili öğrenmenizi sağlıyor.

Uyku sırasında beyin gün içinde öğrendiklerini tekrar ediyor. Eğer iyi uyku almazsanız hem önceki gün öğrendiklerinizi beyin tekrar edemiyor hem de bir sonraki gün uykusuz olduğunuzda öğrenecekleriniz de yarı yarıya azalıyor.