Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım'ın, S.S. Tüm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Başkanlığı'nın Antalya'da düzenlediği esnaf toplantısındaki konuşması, akaryakıt sektöründe yüzde 60'ları vergi olan "fiyat kombinasyonu" tartışmasını alevlendiriyor.
Ön araştırmaydı
Yıldırım, ayın toplantısında akaryakıt dağıtım şirketlerine dönerek, "Rekabet Kurumu petrol fiyatlarında haksız kazanç olduğunu, serbest piyasa şartlarının işlemediğini tespit etti. Çok yakında petrol dağıtıcı firmalara çok ciddi ceza gelirse şaşırmayın" uyarısında bulunuyordu.
Yıldırım'a ilk yanıt Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Petrol ve Petrol Ürünleri Sanayicileri Meclis Başkanı Canan Ediboğlu'ndan geldi:
"Rekabet Kurulu'nun, akaryakıt şirketlerine ceza vermesi söz konusu değil."
Rekabet Kurulu'nun, "Ön Araştırma Raporu"nun görüşülmesi sonucunda 24 Temmuz tarihinde aldığı "söz konusu" kararda; yalnızca fiyatlandırmaya ilişkin bilgi ve belgelerden hareketle 4054 sayılı Kanun’un ihlal edildiği kanaatine ulaşılamayacağı ve bu nedenle soruşturmaya gerek olmadığı sonucuna varıldığı ifade ediliyordu.
Doğalgaz piyasasının yüzde 93'ünü elinde bulunduran BOTAŞ, Temmuz/Ekim döneminde doğalgaza yüzde 83'e varan oranda zam yaparken, özel sektör benzinin pompa fiyatını aynı dönemde yüzde 16 oranında düşürüyor.
Doğalgazın fiyat oluşumunu çok dinledik; akaryakıta da bir bakalım.
2008 yılı Temmuz-Ekim ayı sonuna kadar, uluslararası hampetrol ve petrol ürünleri piyasasındaki hareketler paralelinde, Tüpraş, benzin fiyatlarında 10 kez indirim yaptı.
Kurşunsuz benzin rafineri satış fiyatı dolar bazında yüzde 46 oranında düşürüldü.
Ancak, pompa fiyatlarını oluşturan vergi (ÖTV ve KDV) gibi diğer unsurlar bu dönemde sabit kaldığından ve dolar kurlarındaki değişimden dolayı, "rafineri satış fiyatlarındaki" bu indirimlerin, benzin pompa fiyatlarına TL bazında yansıması yüzde 16 seviyesinde kaldı.
Pompaya etkisi yüzde 12
Benzin pompa fiyatı içinde, rafineri payı yaklaşık dörtte bir seviyesinde. Dolayısıyla, ürün fiyatları paralelinde Tüpraş’ın indiriminin aynı oranlarda pompa fiyatlarına yansıması matematiksel olarak mümkün değil.
Geriye kalan unsurlarda değişim olmadığı sürece, ürün fiyatının yüzde 50 düzeyinde düşmesinin pompa fiyatına etkisi yaklaşık yüzde 12 seviyesinde olur.
Ayrıca, 3.13 TL/litre seviyesinde seyreden İstanbul ili benzin pompa fiyatının içindeki ÖTV ve toplam KDV payı 1.97 TL/litredir.
Bugün itibariyle rafineriler benzini bedavaya verse, dağıtım şirketleri ve bayiler de bedava hizmet sunsa bile ÖTV ve KDV nedeniyle, pompa fiyatının 1.97 TL/litrenin altına düşmesi mümkün değildir.
Dünyada hampetrol ve ürün fiyatlarının, hem de döviz kurlarının çok büyük oranlarda iniş çıkışlar göstermesi nedeniyle, sadece günlük hampetrol ve pompa fiyatlarına bakılarak yüzeysel yorumlar yapılması yanıltıcı olabilir.
Yüzde 70'e yakını vergi olan akaryakıt fiyatı içinde, "değişken" kabul edeceğimiz yüzde 10-15'lik bölüm içinde kâr marjının fazlaca esnekliği bulunmuyor.
İşlenmiş ürün maliyeti, ulaşım, rafineri çıkışı, arz-talep dengesi, döviz kuru etkisi gibi çarpanlarla ortaya çıkan fiyat, sürdürülebilir bir rekabet ortamı hedefini de gözetmek zorunda kalıyor.
Eğer fiyatlar istenilen düzeyde inmiyorsa, önce devlet harekete geçecek. Ne de olsa akaryakıt sektörünün en büyük ortağı devlet.
İşte Meclis, işte Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK); yasaları çıkarır, düzenler ve uygulanmasını sağlar.
Hükümet petrol fiyatı düşerken nasıl ki doğalgaza yüzde 22.5 oranında zam yapıyorsa, aynı saiklerle hareket ederek akaryakıtta da indirime "kilitlenebilir!"; bu duruma kamyoncu da sevinir, petrolcü de...
Döviz kuru etkisi
Dünya petrol piyasaları ABD doları üzerinden işlem görüyor. Örneğin 1 varil hampetrolün, uluslararası piyasalardaki değerini 100 dolar olarak alalım ve o dönem için döviz kurunu 1.2 YTL/Dolar kabul edelim. Bu durumda 1 varil hampetrole 120 YTL ödenmesi gerekir. Bir başka durumda hampetrol fiyatlarının yüzde 50 azalarak 50 dolara düştüğünü varsaydığımızda, döviz kuru artmakta ise, örneğin 1.6 YTL olduğunda bir varil ham petrol için ödenen bedel 80 YTL olur.
Uluslararası piyasada yüzde 50 düşen hampetrol fiyatlarına rağmen, döviz kuru etkisi nedeniyle bir varil hampetrol için ödenen bedel 120 dolardan 80 dolara inmiş, yani yüzde 33 azalmış oldu.
