Malum, oyun teorisi farklı ekonomik aktörlerin davranışlarının birbirleri üzerindeki karşılıklı etkilerinin bilimi. İki ekonomistin çalışmaları, oyun teorisi aracılığıyla çelişki ve işbirliğinin daha iyi anlaşılmasını sağlıyor. Kimi kişiler, kurumlar, hatta ülkeler birbirleriyle işbirliği yapacakları halde çatışıyorlar. Neden? Thomas Schelling ve Robert Aumann'ın çalışmaları karşılıklı karar teorisiyle (oyun teorisi) bu ebedi soruna açıklama arıyor.Robert Aumann 75 yaşında. Nazi Almanya'sından ABD'ye kaçmış ve matematik okumuş. Şu anda ikinci vatandaşlığını sürdürdüğü İsrail'de Kudüs'teki Hebrew Üniversitesi'nde ders veriyor. Oradaki Rasyonalite Merkezi'nde profesör. Thomas Schelling daha yaşlı; 84 yaşında. Amerikalı olan bu ekonomist de Maryland ve Harvard üniversitelerinde emekli profesörlük yapıyor. Aumann sonsuza uzanan tekrarlı oyunların doğru dürüst biçimsel analizini yapan ilk ekonomist. Bu analizlerinde Aumann uzun vadeli ilişkilerin zaman içinde neler sağlayacağını göstermiştir. Gerçek-dünya düzenlerinde, işbirliğinin daha uzun süreli ilişkiler sağlayacağını, bu nedenle kısa süreli oyunların çok sınırlı kalacağını savunmuştur.Tekrarlı oyunlar teorisi, işbirliği gereklerinin anlayışının gelişmesine yardım ediyor: Katılımcıların çoğalması, karşılıklı etkileşimlerinin seyrelmesi, yahut bu etkileşimin durması, zaman ufkunun daralması veya başkalarının hareketlerinin açık biçimde gözlenemediği durumlar. Bu durumların anlaşılması, hem fiyat ve dış ticaret savaşları gibi konuların anlaşılmasını sağlıyor, hem de kaynakları ortakça kullanmayı bilen toplulukların daha yararlı olduğunu gösteriyor. Tekrarlı oyun teorisi yaklaşımı ticaret erbabından organize suç şebekelerine, toplu sözleşmelerden uluslararası ticaret anlaşmalarına kadar birçok kurumun var oluş nedenini de açıklığa kavuşturuyor. Schelling ise 1950'lerdeki nükleer tırmanma sürecinde Çatışmanın Stratejisi kitabıyla dikkatleri çekmiştir. Bu kitapta Schelling bir tarafın kendi durumunu, diğer seçeneklerini ortadan kaldırarak, güçlendirebileceğini göstermiştir. Karşı tarafa hücum kapasitesinin, bir saldırıya karşı direnme yeteneğinden, yahut belli olmayan bir hücumun, bilinen bir hücumdan çok daha etkin olduğu bu analizlerde gösterilmiştir. Bu noktalar çatışmaların çözümünde veya savaşlardan kaçınmada son derece önemlidir. Schelling'in çalışmaları elbette rekabet teorisine de önemli katkılar sağlamıştır. Dünya bu ara kuş gribiyle ve Pakistan'da depremle boğuşuyor. Hepsi küresel sorunlar. Uzun vadeli küresel işbirliği, çatışmaları ortadan kaldırıp küresel sorunları azaltacağına göre daha ne bekliyoruz? hgunes@milliyet.com.tr Dün 2005 Nobel Ekonomi ödülleri açıklandı. Bu yılın ödüllerinin üç özelliği hemen göze çarpıyor. Birincisi, yine çift kişiye paylaştırılması. İkincisi de, yine oyun teorisinin farklı bir uygulama alanına verilmesi. Ve nihayet yine Yahudi kökenli iktisatçıların bu ödülü almalarındaki başarı!
