Daha genel soralım: Bugün yarın, hatta önümüzdeki 15-20 yıl içinde savaş çıkar mı? Kısa cevabım: Hayır. Uzun cevap, aşağıda.
Karl Marx, bilim insanı olarak her şeyi açıklayan bir genel kuram peşinde idi; bu kuramı bulamadı ama başka bir gelenek başlattı; o günden beri master tezi yazan lisansüstü öğrencilerinden tutun, her dereceden bilim insanları, siyasetçiler ve “düşünürler” için, sağlıktan ekonomiye, çevre korumaya kadar, ele aldıkları konu her ne olursa olsun o konuda bir genel yasa keşfetmek oldu. Bu genel yasalar da daima bir unsura indirgenmiş oldu. Diş sağlığı konusunda bir yasa mı keşfedeceksiniz? Muhtemelen şöyle bir şey söylemeniz gerekir: Diş çürümesinin tek sebebi şekerdir. Oysa ağız sağlığını etkileyen belki onlarca başka sebep vardır; ama sosyal yasa dediğiniz şey, tek unsurlu olmalı.
Marx’ın savaşların tek sebebi olarak gördüğü kapitalizm, sarsılmadan hayatiyetini sürdürüyor ama savaşların önü arkası kesilmiyor. Ne var ki araştırmacılar ortaya tek unsurlu savaş kuramları koymayı sürdürüyorlar.
Christopher Coyne ve Rachel Mathers, 10 yıl önce bu kuramları bir araya getiren “The Handbook on the Political Economy of War” (Savaşın Siyasal Ekonomisi El Kitabı) başlıklı bir kitap çıkarttılar. Kitaptaki makaleleri okuduğunuzda ortaya bir arada gözetilmesi gereken bir dizi “şart” çıkıyor ki bunların birkaçı bir arada olmadığı takdirde günümüzde savaş çıkması çok zor. Kısaca özetlersek, sadece Ukrayna’da değil, ama mesela İran ile İsrail, Çin ile ABD arasında da yakın bir zamanda savaş çıkıp çıkmayacağı sorusuna çatışmalara ve taraflarına şu perspektiflerden bakarak cevap aramalıyız:
Taraflardan biri muhtemelen bir savaşın getirecekleri ve götürecekleri hakkında orantısız ve abartılı açıklamalar yapıyor mu? Bir mütareke veya pazarlığın hükümlerini uygulatmakta açıkça aciz kalan bir ülke veya ittifak var mı? Mevcut pazarlıkların başarısızlıkla sonuçlanması halinde el değiştirecek kaynakların tarafların en azından biri için hayati önemi olacak mı? Liderlerin temsil ettikleri halktan farklı güdüleri, dürtüleri, özendirilme ihtimalleri var mı? Bazı devletlerin koalisyonları çok taraflı etkileşmeyi ve muhtemel anlaşmaları önlüyor mu?
Okuyucu olarak şahsen hiç hoşlanmadığım bir şeyi yaparak birtakım soyut hatta afaki ifadelerini aktardığımın farkındayım. Ama “Savaş çıkar mı?” gibi tamamen varsayımsal bir soruya cevap ararken, araştırmacıların soyut genellemelerden başka şeyler söylemesi de imkânsız.
Ama bu soruları ele aldığımız çatışmanın özel durumuna uygulamak da çok zor değil. Örneğin, İran-İsrail anlaşmazlığında taraftardan biri halkına “Bu, sonunda çok şey kazanacağımız çok kolay bir savaş olacaktır. Vurup çıkacağız ve onların artık bize tehdit olması tamamen bitecektir” diyor mu? Diğer soruları da şu anda mevcut diğer sıcak çatışma konularına uyarladığınız zaman alacağınız cevap sevindirici şekilde olumsuz olacaktır.
Allah insanlığı savaş afetlerinden korusun.