Gece gündüz pistte 6 bin at koşuyor
Gazi Mustafa Kemal Atatürk adına 1927 yılından bu yana düzenlenen ‘Gazi Koşuları’nın 91’incisi bayramın ilk günü İstanbul Veliefendi Hipodromu’nda yapıldı.
Atlı sporlara, at yarışlarına ilgi giderek artıyor. At yetiştiricilerinin Türkiye Jokey Kulubü (TJK) isimli bir kuruluşu var. At yarışlarını düzenleyen bu kuruluş ne yapar? Merak ettim. Öğrendiklerimi özetleyeceğim...
Anadolu beylikleri, özellikle Germiyanoğulları ve daha sonra Osmanlılar at yetiştirmeye önem verdiler. Osmanlı döneminde at neslinin korunması ve daha iyi cins at üretmek için, çiftlikler (hara) kuruldu. Malatya Sultansuyu, Eskişehir Mahmutbey, Karacabey haraları Osmanlı’dan kalmadır.
Osmanlı döneminde at, ordunun ve de haberleşme birliklerinin ihtiyacı için yetiştiriliyordu. Sonraki yıllarda at yetiştiriciliğini geliştirmek için 1857’den sonra dışarıdan kaliteli at ithal edilmeye başlandı.
Safkan İngiliz atlarının 3 soy kurucu ata babası ise bu topraklarda yetişen daha sonra Osmanlı’dan alınan veya savaş sırasında ganimet olarak ele geçirilerek İngiltere’ye götürülen Byerly Turk, Darley Arabian ve Godolphin Barb isimli atlar oldu.
Cumhuriyet döneminde Tarım Bakanlığı sorumluluğu altında haralarda yarış atı yetiştirmeye önem verildi. Tigem’in 17 İşletmesi’nden 3’ünde Arap atı yetiştiriliyor.
Yarış atçılığı başta en hızlı at ırkı olan safkan İngiliz ve sonrasında da safkan Arap atı ırklarıyla yapılıyor. İngiliz ve Arap atı yetiştiren 1500’den fazla özel hara var. Bu haralardan her yıl 3 bin dolayında yeni tay elde ediliyor.
Zahmetli bir iş
At yetiştirmek uzun süre ve büyük çaba istiyor. Atlarda gebelik 11 ay sürüyor, tay doğumundan itibaren 6 ay kadar annesinin yanında bakılıyor. Anneden ayrıldıktan sonra, İngiliz atları 18 aylık, Arap atları ise yaklaşık 30 aylık olana kadar tek başına kalıyor ve büyüyorlar. Bu sürelerden sonra gelişimlerini büyük oranda tamamlamış oldukları için haralardan hipodromlara gelerek idmanlara başlıyor ve yarışlara hazırlanıyorlar. İngiliz atları 2 yaşında, Arap atları ise daha geç geliştikleri için 3 yaşında koşmaya başlıyor.
Bir tayın ortalama yetiştirilme maliyeti 40 bin TL ila 70 bin TL arasında. Bu değişken maliyetlerde tayların babaları için ödenen aşım, yani çiftleştirme bedelleri yüksek. Yetiştirilen tayların değerleri koşu güçlerine göre milyon TL’lere kadar çıkabiliyor.
Yarım kan olarak isimlendirilen diğer ırklardaki atlar engel atlama, at terbiyesi veya dayanıklılık gibi binicilik dallarında kullanılıyor. Binicilik sporları ve bu dallardaki müsabakalar ulusal ve uluslararası olmak üzere yıl boyunca Binicilik Federasyonu’na bağlı olan binicilik kulüpleri ve federasyonca organize ediliyor.
1950 yılında kurulan TJK, kâr amacı gütmeyen, kamu yararına bir dernek ve at neslinin ıslahı amacını güdüyor.
1953 yılında kabul edilen ‘At Yarışları Hakkında Kanun’a dayalı olarak TJK at yarışlarını düzenliyor. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde yaklaşık 9 bin dönüm alana sahip 3 hara ve 4 aşım İstasyonu var.
TJK, 9 hipodromda (İstanbul Veliefendi, Ankara 75. Yıl, İzmir Şirinyer, Adana Yeşiloba, Bursa Osmangazi, Şanlıurfa, Elazığ, Diyarbakır, İzmit Kartepe) yıl boyu yarış düzenliyor. Gece ve gündüz yarışları ile yıl boyu 724 yarış günü (miting) var. Yıllık koşu sayısı 5.386. Yarış pistlerinde 6 bin dolayında at koşuyor.
TJK Başkanı Yasin Ekinci diyor ki; ”Hipodromlar şimdilerde at yarışlarının yanı sıra cirit gibi geleneksel atlı spor müsabakalarıyla, çeşitli sportif, sosyal ve sanatsal aktivitelerle, at binilecek, yürüyüş, piknik yapılabilecek, herkesin ücretsiz olarak vakit geçirebileceği park alanları haline getirildi.
Herkesin özlemi
At binmek sadece yüksek gelirli kişilerin yapabileceği bir aktivite olmaktan çıktı. Tüm hipodromlarda haftanın belli gün ve saatlerinde dileyen herkes profesyonel bir eğitmen eşliğinde ücretsiz olarak at binmeyi öğrenebiliyor. TJK’nın, fiziksel ve zihinsel özürlü çocukların tedavisi için hayata geçirdiği atla terapi merkezleri, çocuklar için ise pony kulüpleri var. Mobil pony kulüp tırı ile ponyler her yıl bir çok ili dolaşarak ülkenin dört bir yanındaki çocukları atla buluşturuyor.”
Türk atçılığı, at sayıları, istihdam ve ciro ölçeği ile Avrupa’da 4, dünyada da 9. sırada yer alıyor.
Türkiye’de 5.910 at sahibi, 1.500 dolayında özel at çiftliğine sahip at yetiştiricisi, 4.892 seyis, 2.309 yardımcı seyis, 668 jokey, 833 apranti (jokey yamağı), 1.863 antrenör, 2.800 bayi ve 8.400 bayi çalışanı var.
Şans oyunu düzenleme hakkına sahip Milli Piyango İdaresi’nin yıllık hasılatı 3.5 milyar TL. İddaa - Spor Toto grubunun 9.5 milyar TL. Türkiye Jokey Kulübü’nün (TJK) 4.5 milyar TL. At yarışlarından elde edilen bu hasılatın yarısı yarış severlere ikramiye olarak dağıtılıyor. Yılda 1.3 milyar TL Hazine ve belediyeler başta olmak üzere kamuya kaynak aktarılıyor.
