Enflasyonda suçlu kim?
Merkez Bankası, 2006’dan beri her yıl enflasyon hedefi açıklıyor. Ama bir kez olsun tutturamadı. 2015 hedefi yüzde 5 idi. Enflasyon yüzde 8.8 oldu.
Acaba Merkez Bankası’nın tek başına enflasyonu aşağıya çekme gücü var mı? Önceki gün Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek enflasyonun sorumlusu olarak, (1) Döviz fiyatındaki artıştan, (2) Gıda fiyatlarının katılığından söz etti.
Eskiden “kapalı ekonomi” döneminde Merkez Bankası emisyonu (piyasaya saldığı parayı) kıstı mı, enflasyon aşağıya inerdi.
Şimdilerde Merkez’in emisyon miktarı önemini kaybetti. Önce nakdi para yanında kaydi para kullanımı yaygınlaştı. Bankalar kredi dağıtıyor, insanlar çek senet yazıyor, taksitli alışverişler arttı.
Türkiye’nin 2 özelliği daha var: (1) TL kadar dolar - euro kullanılır oldu. (2) Bankaların ve reel sektörün yurtdışından dövizle borçlanma imkânı arttı. Bu durumda Merkez Bankası’nın “indir faizi, bindir faizi” yaparak enflasyonu aşağıya çekecek gücü yok.
2015’te döviz çıldırdı
Mehmet Şimşek’in açıkladığı enflasyon suçluları listesinde işte bu nedenle Merkez Bankası’nın adı geçmiyor. Şimşek’in suçlular listesinin başında yer alan döviz fiyatındaki artış çok, hem de pek çok önemli. Döviz fiyatı bizde hem tarım, hem de sanayi ürünlerinin maliyetini artırıyor.
- 100 büyük sanayi kuruluşunun bilançolarına göre, 100 dolarlık üretimde 56.8 dolar ithal girdi var.
- Tarım üretimindeki maliyetin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde 29.8’i dövize bağlı.
Tarımda ve sanayide maliyet yapısı “göbekten dövize bağlı” duruma geldiğine göre, dövizdeki artışın maliyeti yükseltmemesi imkânsız.
Maliyeti yükselen üreticinin artışı fiyatlara yansıtmasından normal bir şey olamaz. 2015’te ABD doları gelişmekte olan ülke para birimlerine karşı yüzde 19 dolayında yükseldi. Gelişmekte olan ülkeler havuzundaki Türkiye’de ise dolar yüzde 19 değil, yüzde 25 değer kazandı. Aradaki 6 puan, bizim enflasyonumuzun yüksek olmasından, iç ve dış politikadaki olumsuz gelişmelere bağlı Türkiye riskinden kaynaklandı.
Gıda fiyatı neden katı?
Gelelim gıdaya... Gıda maddeleri fiyatları (1) Hem tarım üretiminde, (2) Hem de işlenmiş gıda maddelerinde “katı” hale geldi.
- Tarım politikalarındaki yanlışlar nedeniyle tarımsal üretim artmıyor. Azalıyor. Çiftçi üretimden kaçıyor. - İşlenmiş gıda ürünleri, alkollü ve alkolsüz içecekler ve tütün ürünleri sektörlerinde, önce tarım ürünlerinin yüksek fiyatla satın alınmasına ve sonra da döviz girdilerinin yüksek olmasına bağlı olarak maliyetler ve sonunda fiyatlar yükseliyor.
Bu tabloda, dünyada başta gıda maddesi fiyatları olmak üzere enerji ve hammadde fiyatları gerilerken, bizde fiyatlar artıyor.
Çözüm: (1) Tarım ve sanayide üretim yapısının değiştirilmesi. İthalat bağımlılığından kurtulmak. (2) Tarımda üretimi artırıcı düzenlemelere yönelmek. Başkaları bunu yaptı, biz neden yapamayalım...
