Çilek mevsimi geldi. Çileği yerken, o çileğin nasıl yetiştirildiğini çok kişi merak etmiyor. Merak eden de öğrenemiyor.
Adana’ya gittim. İç piyasa ve ihracat için çilek üreten firmaların en büyüğünün, Yaltır Tarım ürünleri A.Ş.’nin üretim tesislerini gezdim. Yaltır sadece çilek üretmiyor. Çilek fidesi üretiminde de Türkiye’nin en büyüğü. Farklı tat ve özelliği olan çilek fidelerinin geliştirildiği doku kültürü laboratuvarı var. Farklı çileklerin dokularından mikroskop altında alınan parçacıklar, önce sıvı besin tüplerinde geliştiriliyor, sonra açık havada çoğaltılıyor.
Yaltır’ın Adana’nın çevresinde örtü altı, tünel ve açık havada çilek üretilen tarlaları var. Ben, Silifke’deki örtü altı tesislerini gezdim. 150 dönümü örtü altında, yükseltilmiş tezgâhlara serilen içi ithal Hindistan cevizi veya daha başka tropikal ağaç kabuklarından yapılmış suni toprak dolu torbalar üzerine sıralanmış çilek fidelerinin nasıl çilek verdiğini gördüm. Fideler, torbaların içinden geçen borularla köklerinden sulanıyor.
Şimdilerde Türkiye’de 13 bin hektar alanda yılda 350 bin ton çilek üretiliyor. Yaklaşık 20.000 tonu ihraç ediliyor. İhracat geliri yaklaşık 30 milyon dolar.
Üçüncü büyüğüz
Türkiye, ABD ve İspanya’dan sonra dünyanın 3’üncü büyük üreticisi. Mersin’in Silifke’si, Aydın’ın Sultanhisar’ı ve Antalya’nın çevresindeki tarım alanları çileğin en fazla üretildiği bölgeler. Çilek eskiden toprakta devamlı kalan köklerden üretilirdi. Şimdilerde çilek fideleri her yıl yeniden toprağa dikiliyor.
Piyasada bulunan ticari çileklerin fidelerinin tamamı önceleri ABD, İspanya ve İtalya’dan ithal edilirken, şimdilerde Yaltır, yabancı fide üreticilerine royalti ödeyerek bu fideleri kendi tesislerinde üretiyor. Yaltır’ın fide üretme kapasitesi yılda 50-60 milyon kök. (Bu kadar kökten yılda 50-60 bin ton ürün alınır.)
Yaltır 15 milyon fideyi kendi değerlendiriyor. Kalanını çilek üreticilerine satıyor. Bir kök sertifikalı fidenin fiyatı 35 kr. Bir kök 1 kg çilek veriyor. 1 dönüm toprağa yaklaşık 5 bin kök fide dikiliyor. Bir dönümün bir dönemdeki verimi 5 ton çilek. Üreticinin satış fiyatına göre getirisi 10 bin TL. Maliyeti 7 bin TL.
Çilek yetiştiriciliği emek yoğun bir iş. Yaltır Tarım Ürünleri, 1910’dan bu yana Adana’da tarımsal üretim yapan bir ailenin işletmesi. İkinci jenerasyondan Mehmet Yaltır, 1986’da 30 dönümde çilek yetiştirmeye başlamış, şimdilerde yurtdışında eğitimlerini tamamlayan oğulları Ahmet ve Mithat ile işi büyütme çabasında.
Mukaveleli üretim
Yaltır sadece kendi tesislerinde çilek üretimi gerçekleştirmiyor. Mukaveleli üreticilere fide dağıtarak, ürünlerini değerlendiriyor. Mukaveleli üretici ürünü belli şartlarda yetiştirdiğinde, alıcı ve fiyat arayışına girme derdinden kurtulmuş. Çilekte GDO sorunu yok. Önemli olan tarım kimyasallarının kontrollü kullanımı ve ilaç kalıntısı olmaması.
Bir başka önemli nokta. Çilek tarladan toplandığı gibi tüketiciye doğrudan ulaştırılamıyor. Toplanan çileğin çok kısa sürede +2 derecede soğutulması ve tezgâha konuluncaya kadar +2 derecede muhafazası gerekiyor. Bu yapılmazsa, çilek kısa sürede bozuluyor. İşte bu nedenle, çilek üretmekle iş bitmiyor. Toplanan çileklerin soğutulması, paketlenmesi için önemli yatırımlar yapılmış.
Bunları gördükten sonra gözümde çileğin saygınlığı arttı. Her çileği ağzıma attığımda o çileğin arkasındaki emeği, çabaları düşünür oldum.
