İzmir’de Özerk Devlet
Bugün 9 Eylül…
Başkomutan Mustafa Kemal’in (Atatürk) “ilk hedefiniz Akdeniz” diyerek işaret ettiği İzmir’e kahraman ordumuzun giriş yıldönümü.
Ve…
9 Eylül “başkenti İzmir olan İYONYA (İONİA) devletinin(!!!) de noktalandığı” gündür.
İpleri Yunanistan da olacak İYONYA’nın kuruluşu 30 Temmuz 1922’de İzmir Hükümet Konağı terasında İzmir Yüksek Komiseri Aristidis Stergiadis tarafından ilan edilmişti.
Etrafında İzmir’deki ülkelerin konsolosları da sıralanmıştı.
İYONYA Ege’deki 18 bin kilometre karelik kıyı şeridini kapsayan, bir buçuk milyon nüfuslu bir “özerk devlet” olarak hayata geçiriliyordu.
Ne yazık ki İYONYA’nın kuruluşunun ilan edildiği terasta Osmanlı’nın atadığı İzmir Belediye Başkanı Hasan Paşa da vardı.
O da kurulan bu yeni devleti destekleyen övücü bir konuşma yapmıştı.
“İYONYA’nın yönetiminde yer aldığını” açıklamıştı.
“Bölgedeki Türkleri temsil ettiğini” söylemişti.
Elbette bütün Türkleri değil ama Mustafa Kemal’in Ankara yönetimine karşı olan ve Yunan güçlerini destekleyen Türkler (!!) adına konuşuyordu.
………………………
Yeni yetme (Nevzuhur) devlet müsveddesinin ömrü sadece 5 hafta sürdü.
9 Eylül 1922’de ordularımızın İzmir’i kurtarmasıyla birlikte tarihin çöplüğüne gömüldü.
………………………..
Bizden (!!) “ihanetlerin” de olduğu 5 haftalık İYONYA Özerk Devleti’nin öyküsünü anlatayım.
PROJE MİMARLARI
Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan utanç belgesi Sevr Anlaşması bu öykünün ilk kilometre taşıdır.
İngiltere diğer galip devletlerden Fransa’yı yanına çekerek ve ABD’nin de onayını alarak Yunan kuvvetlerinin İzmir’e çıkmasına yeşil ışık yakmıştı.
İngiltere Dışişleri Bakanı Llyod George Yunanistan’ın gücüne inanıyordu.
Kadim Yunan uygarlığı nedeniyle Yunanistan hayranıydı.
Yunanistan Başbakanı Venizelos ile yakın dostluğu vardı.
“Hindistan yolu üzerinde Yunanistan’ın egemen olacağı bir batı Anadolu devleti İngiltere için güvenilir üs” olabilirdi.
Zaten Yunanistan’ın Ege, İstanbul ve Karadeniz sahili ile bütün batı Anadolu sahilini kapsayan “Megali İdea (Büyük Ülkü Mefkure) hedefi” Yunanistan’ a verilecek rolün teorik / ideolojik alt yapısıydı.
Yunan güçleri İngiltere’den aldığı bu gazla Ege’den Anadolu’nun içlerine doğru ilerlemişti.
Ankara’ya yaklaşmıştı.
İngiltere Dışişleri Bakanı Llyod George’nin “doğru kartlarla oynadığı” inancını kuvvetlendirmişti.
MUSTAFA KEMAL FAKTÖRÜ
Ancak…
Mustafa Kemal’in başkomutanlığıyla cephede durum değişir. Sakarya savaşında Yunan kuvvetleri püskürtülür, geri çekilmek zorunda bırakılır.
Yunan güçleri Eskişehir Kütahya çizgisinde çok sağlam bir savunma hattı oluşturur.
“6 ayda bile aşılamaz” gözüyle bakılan bu hattı “26 Ağustos-30 Ağustos büyük taarruzuyla Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının sadece 4 günde kırabileceği” kimsenin aklından bile geçmez.
İzmir Hükümet Konağı - İzmir (Smyrne) Palais du Gouverneur… İyonya Özerk Devleti’nin kuruluş açıklaması konağın girişindeki terastan yapıldı. Ukrayna özerk devletinin bayragı (yanda).
VENİZELOS VE KRAL
“Ankara’yı alacağı iddiasında” olan Kral Konstantinos’a ve onun komutanlarına Sakarya Savaşı sonrası “güven aşınması” başlamıştı.
Yunan güçlerindeki -Kralla yollarını ayıran- Venizelos yanlısı subaylar huzursuzdu.
Eski Başbakan Venizelos’cu 150’ye yakın subay cepheden kaçarak İstanbul’a gitmişti.
“Ethniki Amyna (Ulusal Savunma)” adlı bir örgüt kurmuşlardı.
Kısaca “Amyna” diye anılan örgütün “Venizelos’u yeniden iktidar yapmaktı.”
“Amyna”, İzmir’de de faaliyete geçti.
Venizelos’lu subaylar “Mikrasia (Küçük Asya/ Anadolu)” hareketini başlattılar.
“Yunan Ordusunun Anadolu’da fazla kalamayacağı” öngörüsüyle “başta Ege olmak üzere Anadolu’daki Rumları koruyacak bir devlet formülü” için çalışıyorlardı.
Yunanistan ordusu çekilirse Türkler Rumlara neler yapmazlardı ki!!!!
Bu formül Atina’daki yönetime de olumlu göründü.
Böylece Yunanistan, “Anadolu’daki askeri güçlerine oluk oluk para akıtmak zorunluğu nedeniyle ekonomisini çökmenin eşiğine getiren çıkmaz sokaktan kurtulabilirdi. “
Egede kurulacak -ipleri Atina’da olan- bir özerk devlet kendi ordusunu kurabilir, kendi imkanlarıyla askeri harcamalarını finanse edebilirdi.
Zaten Yunan ordusunda gönüllü olarak savaşan 35 bin Anadolu Rum’u vardı.
Girit Adası’ndan gelebilecek 25 bin de gönüllü Rum ile birlikte 60 bin asker…
Onlara Ege adalarından 10 bin, İzmir Rumlarından da 10 bin eklenince 80 bin kişilik bir ordusu olabilecekti yeni devletin.
Venizelos’un ordudan uzaklaştırılan subayları yeni devletin askerlerine eğitim verecekti.
İzmir yüksek komiseri Aristidis Steryadis (solda, takım elbiseli) ve Yunan ordusunun başkomutanı Leonidas Paraskevopulos (onun solunda).
İzmir Belediye Başkanı Hasan Paşa İyonya Özerk devletinde de yönetici olmuştu. Atina’ya kaçtı, orada yaşadı. Atina’da öldü.
TÜRKLERİ DAHİL ETMEK
Kurulacak özerk devlet bölgedeki Türkleri de kapsayacağı için Müslümanlar da yönetimde temsil edilmeliydiler.
Ne acıdır ki Yunanlılarla işbirliği yapan bölgedeki bazı Türkler kaygılıydılar.
Mustafa Kemal komutasındaki Türklerin zafer kazanmaları ya da -siyasi nedenlerle- Yunan ordusunun çekip gitmeleri halinde, sonlarının iyi olmayacağını görüyorlardı.
Aralarında “Anadolu Cemiyeti” adlı bir dernek kurmuşlardı.
Hazırladıkları “Batı Anadolu Özerk Hükümeti” planını İstanbul ve İzmir’deki Yunan siyasal temsilcilerine götürmüşlerdi.
Zamanla “Batı Anadolu Devleti” yerine Rumların bastırdığı İYONYA devleti ağırlık kazandı.
Makedonia Gazetesi’nden bir manşet: “Dün Resmi Olarak Anadolu’nun Otonomisi de İlan Edildi. - Yunan Ordusu Yeni Otonom Devleti Koruyucusu Olarak Kalacaktır.”
İYONYA’NIN İLANI
30 Temmuz 1922 sabahı İzmir’deki Yunan yüksek komiseri Stergiadis “Özerk İYONYA’nın ilanı” için Hükümet Konağı terasında olacaktı.
Meydanın tıklım tıklım dolmasını istemişti.
Bunun için kamu kuruluşları tatil edilmişti.
Bütün memurlara “meydana gelin, aksi halde işinizden atılırsınız” bildirimi yapılmıştı.
Belediye Başkanı Hasan Paşa ve onun damadı İzmir Milli Eğitim Müdürü Halil efendi adeta etekleri zil çalarcasına birkaç gün önceden itibaren kamu kuruluşlarındaki memurları, dükkan sahiplerini, Batı Anadolu Cemiyeti mensuplarını “30 Temmuz’da meydanda toplanmaları” için etkilemeye çalışıyorlardı.
Ne var ki hiç de bekledikleri gibi bir kalabalık oluşmadı.
Meydanda toplananların sayısı ancak bin kişi dolaylarındaydı.
“Acaba İYONYA’nın ilanını ertelesek mi” diye düşünüldü ama “skandal olur” denilerek vazgeçildi.
Sadece 5 ay yaşayacak İYONYA’nın doğumu meydandaki cılız bir kalabalığa açıklandı.
Hasan Paşa ve bazı dönemin ileri gelen Türkleri “muhtariyet (özerklik) Yunan hükümetinin bir lütfudur” diye açıklamalar yaptılar.
Rizospastis Gazetesi’nden bir manşet. “Otonomi Anadolulular Tarafından Nasıl Kabul Gördü?”
İYONYA’NIN BAYRAĞI
Özerk yapının bayrağı Yunan Bayrağının tıpatıp aynısıydı.
Yalnızca Türkleri temsilen kırmızı bir şerit eklenmişti.
Hasan Paşa, Hükümet Konağı terasında Stergiadis’ten sonra konuşmuş “yeni devletin Türklere mutluluk getireceğini” müjdelemişti (!!)
Rumlarla birlikte Ermeniler de bu yeni devletin yönetiminde yer alacaklardı.
Türkler ise geri hizmette söz sahibi olacaklardı.
30 Temmuz da İYONYA Özerk Devleti’nin ilanıyla birlikte hükümet konağındaki ve belediyedeki Osmanlı bayrakları indirilmiş yerine İYONYA bayrakları çekilmişti.
Kahraman ve şanlı Türk ordusu İzmir’e girmeden birkaç gün önce Hasan Paşa ve Stergiadis İzmir’den kaçtılar.
Hasan Paşa servetini de beraberinde götürerek Atina’ya yerleşti.
Orada öldü.
Stergiadis ise doğrudan Fransa’ya geçti, yaşamını orada sürdürdü.
………Not: İYONYA Yunan kavimlerinin M.Ö önce 1000 yılında kurduğu yüksek bir uygarlıktı.
Batı Anadolu’nun Ege kıyılarında ve bazı adalarda kurulu 12 şehir devletinden oluşuyordu.
