Yeni iş birliği platformu bölgesel sorunlara çözüm olabilir mi?

Dr. Cavid Veliyev / Uluslararası İlişkiler Analizler Merkezi - Karabağ zaferinden sonra Cumhurbaşkanı İlham Al i yev ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan`ın önerdiği bölgesel altılı platformun  (Türkiye, Rusya Federasyonu, İran+Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan)  amacı savaş sonrası Güney Kafkasya`da düzeni sağlamak ve bütün bölgesel aktörlerin katıldığı bir işbirliği platformu kurmaktı. Bölge devletleri bu platforma farklı yaklaşım sergilemiş olsa da, ana aktörler tarafından benimsendi çünkü sadece bölge devletlerinin dahil olduğu bir öneri idi. Son bir yılda devam eden müzak er eler zamanı bu platformun savaş öncesi ve sonrası dönemde bölgenin büyük devletleri ile Güney Kafkasya devletleri arasında sorunları çözmek için fırsat sunabileceği ortaya çıktı. Bunlar Türkiye- Ermenistan, Rusya-Gürcistan ve İran-Azerbaycan ilişkileridir.

Uzun müzake rel erden sonra Gürcistan dışında tarafların dış işleri bakan yardımcıları düzeyinde ilk toplantı Rusya`da yapıldı ve ilk izlenimler olumluydu. Toplantıya katılan Azerbaycan ve Türkiye dış işler i  bakan yardımcıları basına yaptığı açıklamada ticaret, ekonomi, ulaştırma, kültür ve insani konularda iş birliği sağlanarak taraflar arasında güvenin artırılması hedeflendi klerini açıkla dılar.

Türkiye Dışişleri Bakan ı  Mevlüt Çavuşoğlu sonraki toplantının Ankara`da yapılabileceği  açıklamasına, Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova bunun için bütün tarafların onayının olması gerektiğini söylerken. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan dönüşümlü yapılması gerektiğini söyledi.  Ermenistan Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri sorunları görüşmek için Türkiye`ye gitmeğe hazır olduğunu bildirdi. Çavuşoğlu Gürcistan`ın da bu toplantıya katılabileceğini söylese de henüz Tiflis`ten de  olumlu  cevap çıkmadı. Halbuki Cumhurbaşkanı Erdoğan Gürcistan`ın platforma katılması halinde Rusya ile sorunlarını çözüme kavuşturmağa yardımcı olabileceğini söyledi.  Sırf bu nedenden dolayı Cumhurbaşkanı Erdoğan görüşmelerin 3+3 şeklinde yapılmasını önermişti.

Gürcistan’ın karşı çıkma nedeni altılı platformda Rusya`nın da temsil olunmasıdır.   Bilindiği gibi ,  2008 yılında Rusya-Gürcistan savaş ınd an sonra Gürcistan parlamentosu  “ Abhazya ve Güney Osetya`da işgal bitmediği sürece Rusya ile ilişkilerin kurulmayacağı ”  kararını almıştı.

Ayrıca  Gürcistan`ın Batı yanlısı uzmanları formatın bölgede Rusya ve İran`ın etkisini artıracağını, Batı`nın ve Türkiye`nin de bölgedeki etkisi  azaltacağını   da  düşünmektedir. ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin Gürcistan ziyareti sırasında Rusya`nın olduğu bir müzakereye karşı olduklarını belirterek Rusya`nın 2008 ateşkes şartlarını yerine yetirmesi gerektiğini açıklamıştır. Bu şekilde  ABD`nin de  Gürcistan`ın 3+3 formatına katılmasından yana olmadığını açıkla mış oldu.  Batılı uzmanlar Gürcistan’ın dış politika stratejisinin Batı y anlısı  olduğu nu,  bu platforma katılması ile birlikte bu özelliğini kaybedeceğini düşünmektedir. Bazı uzmanlar Gürcistan`ın bu platformda yer almaktan ziyade ,  Azerbaycan ve Türkiye ile iş   birliğini derinleştirmesi gerektiğini savunmaktadırlar.

Gürcistan resmi düzeyde de bu platforma karşı olduğunu belirterek  Azerbaycan +Gürcistan+Ermenistan arasında bir iş birliğinin geliştirilmesini ve Tiflis’in de sorunların çözüm merkezi olmasını savundu. Hatta zaman-zaman Gürcistan’dan AB ve ABD`nin de katılacağı 3+2 sesleri çıkmağa başladı,  fakat bu Bakü`de yapılan bölgesel iş birliği platformu ruhuna ve amacına uygun değildi. 

Eğer Ermenistan bunu doğru değerlendirebilirse, platform aslında en çok Ermenistan`ın  işine  yarayabilir. Şöyle ki, buradaki amaç Ermenistan-Türkiye ilişkilerinin gelişmesi ve Ermenistan`ın 30 yıldır izole  durumuna son verilmesi ve  bölgesel projelerin içinde yer alması fırsatı sunabilir.   Fakat 30 yıl bölgesel ilişkilerden izole olan ve 44 günlük savaşta ağır mağlubiyet alan Ermenistan`da bu konuda hala farklı yaklaşımlar vardır. Bazı uzmanlar bu platformun başarılı olması halinde Ermenistan`ın Türkiye ve Azerbaycan`la ilişkilerinin normalleşmesine ve bölgesel izolasyonun sona ereceğine inanmaktadır. Bazı Ermeni uzmanlar ise ,  Türkiye`nin bu platformda varlığından rahatsızdır. Çünkü Azerbaycan, Türkiye ve Rusya üçlüsünün Ermenistan`a kendi şartlarını dayatmak için baskı yapacağı düşüncesindedirler.  Özellikle Karabağ meselesinin platformda değil, Minsk Grubu`nda müzakere etmek istemektedirler çünkü,  Minsk Grubu`nun diğer iki üyesinin ABD ve Fransa`nın Yerevan`ın politikasını desteklediğini düşünmektedirler. Fakat Azerbaycan`la normalleşme olmadan ne Türkiye ile normalleşemeyeceklerinin ne de bölgesel izolasyondan kurtulamayacaklarının farkında değiller.

Son 30 yıldır Ermenistan tarafından devam ettirilen işgal bölge devletlerini ikiye ayırmıştı ve işgalin bitmesi yeni  beraberinde yeni fırsatlar doğuruyor . Şimdilik deneme aşamasında olan platformda ilk toplantının yapılması ve tarafların görüşülecek konular üzerinde anlaşm ası ileriye yönelik olumlu mesaj olarak değerlendirilebilir. Bölgede devam eden diğer süreçlerle birlikte bu platform bölgesel parçalanmışlığı ortadan kaldırabilir. Bu platform ise yalnız bir devletin egemen olmadığı ve bir müzakere masası olduğu zaman başarılı olabilir.