Yakalama ve gözaltına alma
Zafer İŞERİ (LL.M) Avukat
Hiç kimse, yasada düzenlenmemiş bir suçtan ötürü cezalandırılamayacağı gibi, suçun işlendiği yönünde şüpheden uzak, kesin delillerin bulunması halinde ancak kesinleşmiş mahkeme kararı ile kanunda öngörülen şekilde cezalandırılabilir. Kesin mahkeme kararı ile sabit oluncaya kadar herkesin masum olduğu kabul edilir. İhbar, şikâyet ya da kendiliğinden haber alma yoluyla soruşturma makamı olan Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından tahkikat başlatılır. Ülkemizde adli işlerin yürütülmesi hususunda ayrı bir kolluk kuvveti olmadığı için, hem önleyici hizmetler hem de adli vazifeleri ifa etmekle sorumlu polis teşkilatı, yetki alanı dışında ise jandarma teşkilatı soruşturmanın amiri olan cumhuriyet savcısının emri altında tahkikat işlemlerini sürdürür. Bu açıdan gelen talimatlar doğrultusunda yakalama, gözaltına alma, ifade alma, delil toplama işlemlerini gerçekleştirebilir. Çağrı üzerine gelmeyen, kolluğun elinden ya da infaz kurumundan kaçan kişiler savcı talimatı ile yakalanabilir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda kolluk görevlileri kendi kararları ile yakalama işlemi yapabilirler. Şayet bir kişiye suçu işlerken rastlanması ve bu kişinin kaçma olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması hallerinde herkes, kolluk görevlilerine teslim etmek üzere yakalama işlemini yapabilir. Çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malullük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen bir suçüstü hali varsa, şikâyet olmasa dahi yakalama işlemi yapılabilecektir. Paran çoksa kefil, işin yoksa tanık ol algısıyla yetişen toplumumuzda kasten öldürme eylemlerinde dahi toplumun video çekmekle yetinmesi yakalama yetkisi, görevi konusunda bilinçsizliğinden kaynaklanmaktadır. Yakalanan kişilerin kaçmasını engellemek, kendilerine ya da başkalarına zarar vermesine mâni olmak için orantılı şekilde gerekli tedbirler alınabilecektir. Kelepçelemek bu önlemlerden birisidir. Ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hükümleri doğrultusunda işkence, kötü muamele, onur kırıcı ya da aşağılayıcı davranışa mahal verilmemesi mutlaktır.
Yakalanıp kolluk görevlilerine teslim edilen ya da kolluk tarafından yakalanan kişiler görevlendirilen cumhuriyet savcısının talimatları doğrultusunda serbest bırakılabileceği gibi, soruşturma işlemleri devam edecekse ancak soruşturma yönünden zorunlu hallerde ve suç işlediğine dair somut deliller var ise gözaltına da alınabilirler. Şüpheli veya sanık yakalandığında, gözaltına alındığında veya gözaltı süresi uzatıldığında, şahsın bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verilir. Gözaltı süresi, en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç (en fazla 12 saat olabilir), yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez. Ancak toplu olarak işlendiği iddia edilen suçlarda,3 kere birer gün uzatılabilir. Suçüstü hâlleriyle sınırlı olarak kolluk amirler yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı vermeye yetkilidirler. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl cumhuriyet savcısına, bilgi verilerek talimatı alınır. Yakalanan kişilerin en geç kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suçlarda dört gün içinde hâkim önüne çıkarılmaları zorunludur.
Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, yasal temsilcisi, eşi, birinci veya ikinci derecede kan akrabaları, avukatı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhal ve nihayet yirmi dört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırmak zorundadır. Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişiler, yeni ve yeterli bir delil elde edilip de cumhuriyet savcısı tarafından karar verilmedikçe aynı nedenle yeniden yakalanamaz. Yakalan kişiler soruşturmayı yürüten cumhuriyet savcısı kararı ile serbest bırakılabileceği gibi, tutuklama, yurt dışı çıkış yasağı ve benzeri tedbir kararları verilmesi talebiyle sulh ceza hâkimliklerine de havale edilebilir.
Zafer İŞERİ (LL.M) Avukat
TBB İstanbul Delegesi, İstanbul Barosu SEM Yür. Kur. Üyesi Öğretim Görevlisi
