Taksi şoförlerinin durumu ya da çağdaş köle düzeni

Bülent Akarcalı

İstanbul’u bildik bileli taksilerden şikâyet edilir, Milliyet gazetemiz de son günlerde bu soruna etraflıca el atarak okurlarını aydınlatmaya çalışıyor.

Sorunun kökü, kurallara uymayan müşteriden haksız yere para almaya çalışan şoförler mi, yoksa taksi şoförlerinin çalışmak zorunda oldukları düzenin şartlarından mı kaynaklanıyor araştırılmaya muhtaçtır (*)

Ben bu sorunu anlamak ve çözüm oluşturabilmek amacıyla 3 yıl kadar önce altı ay süreyle önce “Trafik Radyoda” her hafta bir programa katıldım ve sonra da taksi duraklarını dolaşıp bilgi toplayıp durumu değerlendirmeye çalıştım.                                                                

Sonuç doğrudan, taksi plakası edinme sistemine öylesine bağlı ki, İstanbul’da taksiye ödediğimiz ücretin yarısı kayıt dışı elden ödemeyle doğrudan plaka sahibine gidiyor.

İstanbul’da kayıtlı 18.000 kadar taksi, yani plaka var (**)

Bunun en fazla 2.000 tanesi taksiyi kullanan şoföre ait ama o da günde en fazla 10 saat çalışabileceği ve yüksek kira ve masrafları karşılayabilmek için taksisini en az bir vardiya bir başka şoföre piyasa şartlarına göre kiralıyor. Yani bir taksi en az 2 şoför geçindiriyor, böylece 36.000 kişi, aile taksicilikten geçimini sağlıyor.

Bir plaka 2 milyon TL

2021 rakamlarına göre İstanbul’da plaka fiyatı yaklaşık 2 milyon TL ve sürekli artıyor. Bir plakanın aylık kirası ortalama 10.000 TL, yıllık vergisi ise 3.000 TL !!

Emlak ile kıyaslarsak aylık kira getirisi 10.000 TL olacak bir dairenin fiyatı  5 milyon TL. civarındadır.

Bu değerde bir yer için 100.000 TL (%2) alım vergisi ödersiniz.

Ayrıca her yıl en az 5 bin TL emlak vergisi + kira gelirinden %20 gelir vergisi öder ayrıca enflasyonla ve Belediyelerin tamamen keyfi olarak arttırdıkları rayiçlerle dairenin değeri yükselince, mülkünüz için size hiçbir ek vermemiş olan Devlete Değerli Mülk Vergisi ödemeyle de karşı karşıya kalırsınız!!

Bunu yerine, 4 milyona 2 tane plaka alıp, cebinize 240.000 TL koyar yılda toplam en fazla 6.000 TL plaka vergisi öder, kalan 1 milyonla da lüks bir arabaya sahip olabilirsiniz.

Kazanç plaka sahibine

Plakayı kiralayan şoföre gelince, o ayda 10.000 TL kirayı ödeyebilmek, başta akaryakıt olmak üzere 6 ayda bir motor yağını hava -yağ filtrelerini, iki yılda bir yeni akü, 3 yılda bir yeni lastik, motorlu taşıt vergisini, araç muayene ücretini vs. diğer bakım masraflarını çıkarabilmek ve de ailesini geçindirebilmek için tam bir köle gibi gece gündüz-tatilsiz çalışmak zorunda kalır. Ayda 20.000 TL kadar ciro yapabilirse kendisine de 3-4 bin lira ancak kalır. Bu ciro şoförlerin yılın 52 haftası hiç tatil yapmadan, izne çıkmadan, resmi ve dini bayramlarda çalışması halinde geçerlidir. Bu rakamlara plaka/taksi kiralayan şirketlere ödenen komisyonlar filan dahil değildir:

Memurlarımızın tümü, ücretli çalışanlarımızın önemli bir kısmı haftada 5 gün çalışır, resmi ve dini bayramlarda 15-20 gün izinlidir ayrıca yılda 20-30 günü bulan ücretli tatil izni hakkı vardır.

Taksi şoförlerin de pazar günleri izin hakkı (52 gün yıl) ve de bayramlar ve de tatil izni diye toplam 18 gün desek, yılda en az 70 gün izin hakları doğar. Bu da aylık cironun 30.000 TL’ye çıkması demektir ki pek mümkün değildir.

Taksicinin kısır döngüsü

Bu kısır döngüden çıkmaya uğraşan şoför, ister istemez trafik kurallarına az saygı gösterir, kısa mesafeye gidecek müşteriden kaçınır ve bazen de müşteriden haksız talepte bulunmaya teşebbüs eder ama o şoför sayesinde her ay cebine 10.000 TL atan plaka sahibinin bu sorun ve sıkıntıların hiçbiri umurunda değildir.

Sonuç olarak vatandaşımızın taksiye ödediği ücret köle gibi çalışan şoförlere değil, esas olarak yılda 120.000 lirayı 3.000 liralık vergi karşılığında cebine atan plaka sahibine gider.

Eğer plaka kirası olmasa veya makul düzeyde olsa, İstanbul başta olmak üzere birçok şehrimizde taksi ücretleri yarı yarıya düşecek, düşük ücret daha çok taksiye talep yaratacak, şoför sayısı artarak binlerce kişiye iş sahası açılacak, vatandaşın cebi rahatlayacaktır.

Peki gerçekçi, kalıcı hem şoförlerimizi hem vatandaşımızı tatmin edecek çözüm ne olabilir?

Bunu da bir sonra ki yazımda açıklamaya çalışacağım.

.......

(*) Minibüsler için de benzer durum varsa da onların çalışma güzergahları, kalkış durakları, taşıma ücretleri Belediye tarafından belirlendiği için, yakın mesafeye gitmeme-yoğun trafikte yola çıkmama-fazla ücret almaya teşebbüs etme gibi durumları yoktur. Ama çalışma koşulları taksi şoförleri kadar ağırdır.

(**) gerçek olup olmadığını tam tespit edemediğim ama çok sayıda taksi şoförünün iddia ettiği bir başka husus da biri sahte plaka olayıdır. Söylendiğine göre gerçek plaka diyelim Avrupa yakasında çalışıyorsa diğeri Anadolu yakasında çalışıyor ve öbür tarafa geçmemeye dikkat ediyorlar.

(***) Plaka fiyatları: Ankara/İzmir 800.000 TL aylık kira 6/7.000TL, Bursa 1.200.000 kira 6.000TL, Eskişehir 1.500.000 kira 5.500 TL