Kubilay şehit edileli 92 yıl oldu

SAFA TEKELİ- Menemen’de yedek subaylığını (o yıllarda küçük zabit deniliyor) yapan öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay’ın 23 Aralık 1930’da tarikat mensubu Derviş Mehmet ile arkadaşları tarafından şehit edilmesinin üzerinden 92 yıl geçti.

Türkiye Cumhuriyeti kurulalı henüz yedi yıl olmuştu. Atatürk, ülkeyi çağdaşlaştırma yolundaki devrimlerini hayata geçirmişti. Halifeliğin kaldırılması, medreselerin, tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, öğretimin birleştirilmesi ve Medeni Kanun’un kabul edilmesi, eski düzene dönülmesi için fırsat kollayan çevreleri harekete geçirmişti. Çok partili siyasi hayata geçilmek amacıyla 12 Ağustos 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kurulmuştu. Mustafa Kemal’in tek istediği “laik Cumhuriyet esaslarına sadık” kalınmasıydı. Ancak, dünyayı etkileyen 1929 ekonomik krizi, Ege’deki yaşamı da etkilemişti. Ekonomik sıkıntıdan yararlanan gerici çevreler, yeni partiye sızmışlardı. Laikliğin tehlikede olduğunu gören Mustafa Kemal de çok parti denemesinden vazgeçmişti. Gerici çevreler bu kez, SCF’nin dağılma kararı almasından 35 gün sonra Menemen’de ayaklandı.

Planlı bir ayaklanma

Genç Cumhuriyet’i kuranları ve bütün kamuoyunu dehşete düşüren olay, Derviş Mehmet ile birkaç yardakçısının, ellerinde yeşil bayrakla Menemen’i basmalarıyla başlar. Derviş Mehmet mehdi olduğunu iddia eder: “70 bin kişilik halife ordusunun da yakında geleceği”ni bildirir; salladığı yeşil bayrakla halkı ayaklanmaya çağırır. Kubilay, karşılarına tek başına dikilir ve elebaşı Derviş Mehmet’in yakasına yapışır. Onu önce tüfekle vururlar; bu sırada göreve koşan Hasan ile Şevki adlı iki bekçi de şehit edilir. Derviş Mehmet, Kubilay’ın başını kesip bir sırığa takar, bununla da yetinmez kanını içer. Olay, alay komutanlığından gelen makineli tüfek birliğinin ateşiyle bastırılır. Derviş Mehmet ve iki adamı (Sütçü Mehmet, Şamdan Mehmet) olay yerinde öldürülür. Olayın “birkaç meczubun işi” değil, Cumhuriyet rejimine karşı girişilmiş planlı bir ayaklanma olduğu anlaşılır. Ayaklanmanın ucunun İstanbul’daki Nakşibendilere dayandığı ortaya çıkarılır. 31 Aralık 1930’da Menemen, Manisa ve Balıkesir’de sıkıyönetim ilan edilir. 1 Ocak 1931’de Mustafa (Muğlalı) Paşa başkanlığında Divanı Harp kurulur. 15 Ocak 1931’de biten yargılama sonunda idama mahkûm edilen 36 sanıktan 28’inin kararı 3 Şubat’ta Kubilay’ın şehit edildiği yerde infaz edilir.

24 yaşında bir öğretmen

Mustafa Fehmi Kubilay, Giritli bir ailenin çocuğuydu. Babası Hüseyin, annesi Zeynep, onu Adana’nın Kozan ilçesinde, kucaklarına almışlardı; 1906 yılıydı. Antalya Öğretmen Okulunun sınavını kazandığında terzi çırağıydı. 3 yıl Antalya, bir yıl da İzmir Öğretmen Okulunda eğitim aldı. 1926 yılında Bursa Öğretmen Okulundan mezun oldu. Bir köyde öğretmenlik yapan Vedide ile evlendi; Vedat (Aktuğ) adını verdikleri bir çocukları oldu. Kubilay, 24 yaşında şehit edildiğinde, oğlu 2.5 yaşındaydı; annesi Zeynep de hayattaydı.

‘Cumhuriyete karşı suikast’

Hasan Rıza Soyak’ın anılarına göre, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, “Menemen’de geçen elim hadiseden, çok vahşice yapılmış, tüyler ürpertici cinayetten” Edirne’de bulunduğu sırada haberdar olur. Mustafa Kemal, hemen İstanbul’a döner. Dolmabahçe Sarayı’nda, Başbakan İsmet (İnönü) Paşa ile devletin en üst kademesinin katıldığı toplantı yapar ve gerekli talimatları verir.

Mustafa Kemal, 27 Aralık 1930’da Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa’ya, orduya taziyesini bildiren bir mektup gönderir. Olayı, “Cumhuriyete karşı bir suikast” olarak nitelendiren Mustafa Kemal, özetle şunları kaydeder: “Menemen’de ahiren vukua gelen irtica teşebbüsü esnasında Zabit vekili Kubilay Bey’in vazife ifa ederken duçar olduğu akıbetten Cumhuriyet ordusunu taziyet ederim. Kubilay Bey’in şahadetinde mürtecilerin gösterdiği vahşet karşısında Menemen’deki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmaları bütün Cumhuriyetçi vatanperverler için utanılacak bir hadisedir. ... Büyük ordunun kahraman genç zabiti ve Cumhuriyetin mefkureci muallim heyetinin kıymetli uzvu Kubilay Bey, temiz kanı ile Cumhuriyetin hayatiyetini tazelemiş ve kuvvetlendirmiş olacaktır. Reisicumhur Gazi M. Kemal.”