İSMAİL ÖZCAN - 20 Mart 2023, Cumhuriyet devri Türkçesinin en büyük, en usta birkaç yazarından biri olan Falih Rıfkı Atay’ın vefatının 52. yılı. (Doğumu, 25 Ocak 1894). Falih Rıfkı Atay, bütün ömrü yazarlık ve gazetecilikle geçmiş, başka hiçbir işi ve meşguliyeti olmamış az sayıdaki yazarlarımızdan biridir. Falih Rıfkı Atay, Kurtuluş Savaşının başından ölümüne kadar Atatürk’ün yakınında bulunmuş, onun bütün icraatlarına tanıklık etmiş, Atatürk’ün çok önemsediği dilde özleşme hareketinde aşırılığın değil, ılımlılığın yanında olmuş bir yazardır. Dilde özleşme hareketinde ipin ucu kaçıp iş sarpa sarınca Atatürk’ün “Çocuk, biz bu işte yanlış yaptık!” diye itirafta bulunduğu ilk kişi Falih Rıfkı Atay olmuştur.
Zarfın içine giremedi
Falih Rıfkı Atay, dilde özleşmenin gereğine inanmış olmakla beraber, bu işte hızın ve zorlamanın beklenen sonucu vermeyeceğine, Türkçe kökenli olmasa bile halkın rahatça anlayıp kullandığı kelimeleri dilden ayıklamanın yanlış bir hareket olacağına inanmış bir yazardır. Bunun küçük bir kanıtı olarak “bay” ve “bayan” kelimelerinin zorlamaya rağmen zarfın üzerinden zarfın içine giremediğini söylemiştir.
Falih Rıfkı Atay; Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin gibi Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının gerçekten “büyük”, “usta”, “ehil” nitelemesini hak eden belli başlı sayılı yazarlarından biridir. Onun kaleminden çıkmış kitaplar hayranlık uyandırıcı, onları okuyan Türk insanına, “Ne kadar da güzel bir dilimiz varmış!” dedirtici bir etkiye sahiptir. Lise ve üniversite eğitimi almış olup da Falih Rıfkı’dan bir şey okumamış Türk insanı; anadilinin güzelliğinin, değerinin ve üstünlüğünün tam olarak bilincinde olduğunu iddia edemez.
Ben şimdiye kadar bütün eserlerini okuyup beğendiğim, Türkçelerine hayran kaldığım, yarısı bu köşede olmak üzere 20 kadar yazarımızla ilgili yazı yazdım. Haklarında yazı yazdığım bu yazarların dünya görüşleriyle hiç ilgilenmedim. Ölçüm, onların Türkçeleri, anlatımdaki başarıları, ne anlattıkları değil, nasıl anlattıkları idi. Falih Rıfkı Atay için de bu ölçü geçerlidir.
Onlarca Türk yazarı Atatürk’le ilgili kitaplar yazmıştır. Fakat bunların içinde Falih Rıfkı Atay tarafından yazılan Atatürk kitapları çok farklıdır, en güzel en akıcı en sürükleyici dile onlar sahiptir. Çankaya, Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri, Atatürk’ün Hatıraları 1914-1919 adındaki kitapları Atatürk’ü en iyi en berrak en dolambaçsız anlatan kitaplardır. Falih Rıfkı Atay’ın en çok bilinen ve en çok okunan bir kitabı da Zeytindağı’dır. 1. Dünya Savaşında Osmanlı İmparatorluğunun Suriye-Filistin cephesindeki olayların ve bölgenin demografik ve coğrafi özelliklerinin de anlatıldığı eser sürükleyici bir romandan bile daha sürükleyici bir üsluba sahiptir ve son derecede de öğreticidir, derslerle doludur.
Falih Rıfkı Atay, gezi edebiyatında da çok başarılı bir yazardır. Bu alanda İsmail Habip Sevük, 1930’ların ortalarında yazdığı “Tuna’dan Batıya” adlı kitabıyla Cumhuriyet dönemi gezi edebiyatında bir çığır açmıştır. Bir seyahat kitabı olarak benzeri bugün bile zor yazılır. Falih Rıfkı Atay ise 1940’lı, 50’li yıllardaki gezi yazılarıyla Cumhuriyet dönemi gezi edebiyatına damga vurmuştur.
Etkileyici anlatım
Değişik tarihlerde bazı Avrupa ülkelerine, ABD’ye, bazı Asya ülkelerine yaptığı seyahatlerin izlenimlerinden oluşan notları, su gibi akan bir dil ve anlatımla kitaplaştırılmıştır. Ayrıca bu kitaplarından yapılmış bir seçim, “Gezerek Gördüklerim” adıyla basılmıştır. Bu kitapta birbirinden güzel yazılar bulunmaktadır. Bu kitaptaki “Taç Mahal” başlıklı yazıyı abartmasız 15 defa okumuşumdur. Her okuyuşumda da aynı keyfi duymuşumdur. Tarihi bir eser, bir mekân ancak bu kadar etkileyici anlatılabilir.
Harika bir Türkçeyle birbirinden güzel eserler vererek dilimizin gücünü kanıtlamış olan Falih Rıfkı Atay, ne yazık ki unutulmaya terk edilmiş bir yazardır. Ölümünden bu yana ne doğum ne de ölüm tarihlerine denk gelen günlerde kendisi için ne iki satır bir yazı yazılmış ne de herhangi bir sesli ve görüntülü medya organında bir program yapılmıştır. Hâlbuki dile hizmet konusunda Falih Rıfkı Atay’ın ayağına su dökemeyecek sıradan yazarlar için bunlar yapılmaktadır. Sıradan yazarlar her zaman bulunur, ama Falih Rıfkı Atay’lar bulunmaz.
