Güneş (sıcak) çarpması hayatı tehdit edebilir!

Halk arasında güneş çarpması olarak adlandırılan durumun tıptaki adı hipertermidir. Vücut ısısının, vücudun ısısını ayarlayan mekanizmanın çalışmamasıyla birlikte ortaya çıkan, çok tehlikeli olabilecek şekilde yükselmesidir. Kişinin ateşi ciddi derecede yükselirse, ölümle sonuçlanabilecek güneş çarpması hemen tedavi altına alınmalıdır. Güneş çarpması tedavisinde ilk hedef vücut ısısının düşürülmesi, kontrol altına alınması ve durumu tetikleyecek dış ısı etkenlerinden kaçınılmasıdır.

Güneş çarpmasının sebepleri

Güneş çarpması aşırı derecede ısıya ya da güneşe maruz kalmaktan kaynaklanır. Normal şartlarda, vücut ısıya maruz kaldığında anatomik soğutma mekanizması devreye girer ve terleme meydana gelir.

Terleme vücudu soğutur ve vücut ateşini denetim altına alır. Ancak aşırı derecede ya da uzun süre ısıya maruz kaldığında bu sistem kendini kapatır ya da düzgün işleyemez hale gelir. Maruz kalınan ısı yükseldikçe, bir soğutma mekanizması olmadan vücut ateşi de doğru orantılı olarak yükselir ve bu da güneş çarpmasına yol açar.

Güneş çarpmasının belirtileri

Güneş çarpmasının bir diğer nedeni de dehidratasyon, yani sıvı kaybıdır. Sıvı kaybında vücut terlemeyi sağlayacak sıvıyı bulamaz ve vücudun ateşini düşüremez.

Deride kızarıklık olur.

Nabız hızla yükselir.

Bulantı, baş ağrısı ve baş dönmesi sıvı kaybıyla doğrudan ilgilidir.

Kaslara kramp girer ve kasılmalar olur.

Eğer durum daha da ilerler ve ciddileşirse, halüsinasyonlar, kafa karışıklığı ve bilinç kaybına kadar gidebilecek tutarsız davranışlar olabilir.

Hastalığın bu ilk dönemine sıcak bitkinliği de denir bu dönemde: Ateş çıkar (37.8 C ve üzerine çıkar), tansiyon düşer, nabız hızlanır. Terleme olur, kas krampları ve kaslarda hassasiyet başlar. Bulantı, kusma olur. Baş dönmesi ve sersemlik hali vardır. Baş ağrısı olur. Bu şikâyetler dakikalar içinde gelişir, hasta bu dönemde kendini koruyamaz ve yeterli su alamaz; vücudu soğutulmaz ise hızla kötüleşir.

Hastalığın ikinci dönemine sıcak koması da denir, bu dönemde:

Ateş 40 derece ve üstüne çıkar. Aşırı halsizlik ve bitkinlik vardır. Görme bozulur, bulanık görür. Uykuya meyillidir, şuur bulanıklığı, saçma konuşmalar, delice davranışlar başlar, şuur dışı kasılmalar olur. Koma halindedir, titrer, kasılır, sara krizi benzeri kasılmalar görülebilir. Terleme yoktur, cilt kurudur, cilt soluk ve kuru olmasına rağmen ateş 40 derece civarındadır, nefes hızlı ve yüzeyseldir, tansiyon yükselir.

Sıcak çarpması bu noktaya dakikalar içinde gelir. Bu tablo hayati tehlike taşır ve acil bir durumdur. Hastanın hızla acil servise götürülmesi ve tıbbi yardım alması gerekir. Basit bir örnek vermek gerekirse, yazın güneş altındaki bir arabada kalan kişi yaklaşık yarım saatte sıcak çarpmasından hayatını kaybeder.

Güneş çarpmasının tedavisi ve alınacak önlemler

Güneş çarpması belirtileri, nedenleriyle birbirine bağlı olduğundan tedavi de aynı yoldan gidecektir. Öncelikli olarak vücut ısısının düşürülmesi gerekir. Vücut ateşi şu yollarla düşürülebilir:

Isıdan etkilenen kişi hemen serin bir yere götürülmelidir.

Giysileri çıkarılmalı ya da en azından gevşetilmelidir.

Vücut ateşinin çabuk düşürülmesi adına soğuk küvete sokulmalıdır.

Vücut ısısının düşürülmesinde buz torbaları ya da soğuk suya batırılmış süngerin vücutta gezdirilmesi de işe yarayabilir

Dehidratasyon (sıvı kaybı) nedeniyle meydana gelen çarpmalarda, sıvı, tuz ve elektrolit seviyeleri ağız ya da damar yoluyla normale çıkarılmalıdır. Bu durum ileri seviyede beyne kan gitmesini bile engelleyebileceğinden acil müdahale edilmesi gereken bir durumdur.

Daha küçük çaptaki güneş çarpmalarında, durumu kendiniz de kontrol altına alabilirsiniz. İlk iş olarak güneşten hemen uzaklaşın. Eğer üzerinizde kalınca giysiler varsa mümkün olduğunca bu giysilerden kurtulun. Soğuk, tuzlu ve şekerli bir içecek alın ve yavaş yavaş için. Alkol ve kafeinden kesinlikle uzak durun. Mümkünse soğuk bir duş alın. Duş imkânı yoksa mendil benzeri bir bezle yüzünüze, kollarınıza ve boynunuza soğuk kompres uygulayın. Kan dolaşımınızı hızlandırmak için bacaklarınız daha yüksekte olacak şekilde uzanmanız da size yardımcı olacaktır.

Güneş çarpmasını önlemek, birkaç ayrıntıya dikkat etmekle pekâlâ mümkündür. Çocuklara ve yaşlı kimselere daha çok dikkat edilmelidir. Özellikle yazın ve öğle saatlerinde güneşe fazla maruz kalmamak en iyi önlemlerden biridir. Giysilerinizin rahat, vücudunuzun nefes almasına ve terlemesine izin verecek biçimde hafif kumaşlardan olmasına dikkat edin. Mutlaka bol su için ve özellikle hareket halindeyken, bu kurala uyduğunuzdan emin olun. Yanıklara karşı mutlaka güneş kremi kullanın. Eğer sıcağa alışık değilseniz, sıcak bir yere ilk gidişinizde kendinize adaptasyon için zaman tanıyın. Güneşe az ve kısa süreli çıkın.