Sağlıklı bir çay keyfi için
“Türk Çay Kültürü”, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne girdi. Günün her saati, her yerde ve her antükettiğimiz çayın sağlığımıza olan etkilerini yakından inceliyoruz.
Bir bardak çay sizin için ne ifade ediyor? Türk halkı için çayın ayrı bir önemi vardır, çay keyfi özeldir. Kimisi için dost sohbetlerinin eşlikçisi, kimisi için simit peynirin en iyi arkadaşı, kimisi için kahvaltıların tamamlayıcısı. İnce belli bardakta tercih edenler, tavşankanı veya kıtlama içenler… Dünyanın en çok çay tüketen ülkesi olarak çay, günün her saatinde bize eşlik etmesi ile vazgeçilmemiz.
5 Aralık Dünya Türk kahvesi günü idi. Geleneksel Türk kahvemizin 2013 yılında UNESCO tarafından kültür mirasları arasında kabul edildiğinden bahsetmiştim. 40 yıllık hatırı bulunan kahveden sonra bizim için önemli yeri olan Türk çayımızdan bahsetmesek olmaz. Son günlerde aldığımız çok kıymetli bir haberi de bu vesileyle paylaşmak istiyorum. Geçtiğimiz haftalarda “Türk Çay Kültürü”, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne girdi. Kültürümüzün önemli parçalarından biri olan, günün her saati, her yeri ve her anında tükettiğimiz çayın sağlığımıza olan etkilerini yakından incelemeye ne dersiniz?
Doğru tüketim ile uzun yaşam
Çay, doğru bir şekilde tüketildiği takdirde vücudumuza büyük ölçüde fayda sağlıyor. Nasıl mı? Siyah çay, kalp sağlığına faydalı olan flavonoid adı verilen bir antioksidan grubu içeriyor. Flavonoidler olarak adlandırılan bu antioksidanlar, meyve ve sebzelerde de bulunuyor. Düzenli olarak tüketimleri, yüksek tansiyon, kolesterol ve trigliserit seviyeleri veya obezite gibi kalp hastalığı için birçok risk faktörünün azaltılmasında rol oynuyor. Ayrıca bu antioksidanların antibakteriyel özellikleri bulunduğu ve dişlerin asitlere karşı daha dayanıklı olmasını sağlamalarıyla diş sağlığına faydalarından bahsetmek mümkün.
Bedenen ve ruhen iyilik hali sağlık için en önemli noktalardan biri. Peki, çay tüketenlerin daha uzun yaşadığını biliyor musunuz? Geçtiğimiz yıllarda European Journal of Preventive Cardiology dergisinde yayımlanan araştırma, haftada en az 3 kez çay tüketmenin daha uzun ve sağlıklı bir yaşam ile bağlantılı olabileceğini bildiriyor. Arteriosclerosis, Thrombosis and Vascular Biology dergisinde, geçen hafta yayınlanan bir araştırma ise günlük bir fincan çay tüketiminin hayatınızın ileriki dönemlerinde daha sağlıklı yaşamanıza yardımcı olabileceğini bildiriyor.
Çay tiryakileri dikkat!
Çayın tüm dünyada sudan sonra en çok tüketilen içeceklerin başında geldiğini biliyor musunuz? Kafein denildiğinde akla ilk olarak kahve geldiğini biliyorum, fakat dikkat; çayın kafein içeriğini göz ardı etmemekte de fayda var. Kafein, en çok çay, kahve ve kakao bitkilerinde bulunan doğal bir uyarıcı. Hem ABD Tarım Bakanlığı (USDA) hem de Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), günlük 300-400 miligram kafein alımının güvenli olduğunu belirtiyor. Kafeini fazla aldığınızda vücudunuzda oluşan yüksek kalp atışı, yüksek adrenalin hormonu ve yüksek hassasiyet gibi uyarıcı etkilerin şiddetli anksiyete, gerginlik gibi etkilere yol açabileceğini unutmayın! 1 çay bardağı demleme siyah çayda ise 40-60 miligram kafein bulunuyor. 1 fincan Türk kahvesi yaklaşık 60 miligram, 1 fincan filtre kahve ise 120-170 miligram kafein içeriyor. Fakat burada çay ve kahve arasındaki farkın altını çizmek istiyorum. Kahve kafein içeriği ile direkt uyarıcı etkiye sahip iken çay hem kafein hem theanine içeriği ile bunu daha dengeli bir şekilde sağlıyor. Çayda doğal olarak bulunan bir aminoasit olan theaninein stres ve kaygı üzerindeki olumlu etkisi, odaklanmayı artırması, sakinleştirici özelliği ve temel olarak “beyinde” pozitif değişiklik yaratması, çayı bir adım daha öne çıkarıyor.
Çayın saati olur mu?
Yemekten hemen sonra çayı demleyenler dikkat! Biliyorum yemekten sonra çay ve yanına bir de tatlıya birçoğunuz hayır diyemiyor. Fakat burada altını çizmek istediğim bir nokta var. Demir minerali çeşitli nedenlerle vücutta gerektiği kadar yer alamadığında bir süre sonra demir yetersizliğine bağlı anemi oluşabiliyor. Çayda bulunan tanen adı verilen maddeler, demir emilimini azaltabiliyor. Bu nedenle yemekten hemen sonra çay içmemenizde fayda var. Yemekten en az 45 dakika sonra çayınızı açık olarak içmenizi öneririm. Konuyla ilgili bir çalışma, çay tüketiminin demir emilimini yüzde 60’a kadar ve kahvenin yüzde 50’ye kadar azaltabileceğini belirtiyor. Sadece çay içmenin demir eksikliği oluşmasına sebep olmayacağını unutmayın! Demir eksikliğiniz varsa ve tedavi alıyorsanız dikkatli olmanızda fayda var, fakat yeni nesil demir ilaçlarının mide asidi, bağırsaklardaki pH gibi dış faktörlerden etkilenmeden de hücre içine ulaşabildiğini hatırlatmış olayım.
Çayınızı demlerken demlenme süresinin en az 15-20 dakika olmasına gayret edin. Çay demlenirken alt suyun kaynamaması ve kısık ateşte olması ise bir diğer önemli adım. Bu sayede çayınızın acılaşması ve çabuk bayatlamasını önlemiş olursunuz
Herkes için sağlıklı mı?
Tavşankanı demli çay her zamanki popülerliğini koruyor ama son yıllarda bitki ve meyve çaylarıyla yeşil çay da çok fazla hayatımızda yer almaya başladı. Beyaz, yeşil ve siyah çay aslında aynı bitkinin yaprağı, yani hepsi de “camellia sinensis” isimli bitkiden elde ediliyor. Bu bitkinin yaprakları toplandıktan sonra hızlı şekilde kurutulmaya geçilmezse oksidasyon başlıyor ve tam da bu aşamada çay çeşitleri ortaya çıkıyor. Yeşil çayda oksidasyona izin verilmiyor, böylece yapraklar yeşil kalıyor. Epigallocatechin gallate (EGCG), yeşil çayın içinde bulunan ve üzerinde en fazla araştırma yapılan kateşin. Araştırmalar, kateşin olarak bilinen EGCG isimli maddenin C vitamininden daha güçlü bir antioksidan olduğunu belirtiyor.
Ancak dikkat; yeşil çay herkes için faydalı olmayabilir. Geçtiğimiz günlerde Journal of Dietary Supplements dergisinde yayımlanan bir araştırma, yeşil çay tüketiminin kansere, kardiyovasküler hastalığa, obeziteye ve tip 2 diyabete karşı bir miktar koruma sağlayabileceğini, ancak bazı kişilerde de karaciğer hasarına yol açabileceğini belirtiyor. Tansiyon ve hipertiroid probleminiz varsa yeşil çay tüketiminizi hekiminize danışarak belirlemenizde fayda var.