'Siyasi gerekçelerle süreç ilerleyemiyor'
“Gümrük Birliği sistemik sorunlar ihtiva eden bir ortaklık anlaşmasına dönüştü” diyen Bolat, AB ile stratejik gündemin ana unsurunun Gümrük Birliği’nin güncellenmesi olduğunu ifade etti.
Avrupa Birliği (AB) Komisyonunun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi’nin Ankara’da görüştüğü isimlerden biri de Ticaret Bakanı Ömer Bolat’tı. Görüşmenin gündemindeki en önemli madde ise Gümrük Birliği’nin (GB) güncellenmesi konusu oldu. Görüşmeye ve AB ile ticaret gündemine ilişkin Milliyet’in sorularını yanıtlayan Bolat, Gümrük Birliği’nin Türkiye açısından “sistemik sorunlar ihtiva eden bir ortaklık anlaşmasına dönüştüğünü” söyledi.
Bolat, Varhelyi ile görüşmesindeki ana konu başlıkları olan GB’nin güncellenmesi, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasına (SKDM) uyum, karayolları transit geçiş kotaları ve vize sorunlarına ilişkin Milliyet’e özetle şunları söyledi:
ÖNGÖRÜLENDEN UZUN SÜRDÜ: Gümrük Birliği (GB) Türkiye’nin AB’ye tam üyelik perspektifinin hala netleşmemiş olması sonucunda öngörülenden daha uzun süre yürürlükte kaldı ve ülkemiz açısından sistemik sorunlar ihtiva eden bir ortaklık ilişkisine dönüştü. AB’nin karar alma süreçlerinde Türkiye’nin yer almaması, ülkemiz bakımından AB’nin akdettiği Serbest Ticaret Anlaşmalarının (STA) üstlenilmesinde yaşanan güçlükler, GB’den tam anlamıyla yararlanmamıza mani olan karayolu kotaları ve vize sorunu sistemik sorunlar haline geldi. Bunlarla ilgili GB Kararı’nda hiç hüküm bulunmaması veya mevcut hükümlerin yetersiz kalması sorunların kaynağını oluşturuyor.
AB DERİN STA’LAR YAPIYOR: AB yeni nesil STA’lar kapsamında tarım, hizmetler, yatırımlar ve kamu alımları gibi alanlarda üçüncü ülkelerle, Türkiye ile olan ortaklık ilişkisinden daha derin tercihli düzenlemeler gerçekleştiriyor. Biz de üçüncü ülkelerle GB’den daha geniş kapsamlı STA’lar müzakere ediyoruz. En önemli ortağımız olan AB ile ekonomik ve ticari ilişkilerimizi bu yeni akımlar çerçevesinde geliştirmemizde birçok açıdan yarar var.
GB’DE GÜNCELLEME ÖNEMLİ: AB’nin “dijital” ve “yeşil” ekonomi düzenlemeleri, AB ile mal ve hizmet ticaretimizi etkileyecek boyutlara ulaştı. Ülkemiz ile AB arasında uluslararası bir düzenleme olmaması ya da AB mevzuatına tek taraflı uyum sağlanmaması pazara giriş sorunları ortaya çıkarıyor. Bu, önümüzdeki dönemde GB ile gerek AB pazarında gerekse üçüncü ülke pazarlarında elde edilen avantajların kaybedilmesine yol açabilir. GB’nin güncellenmesi müzakerelerinin başlatılması bunların görüşülebilmesi ve anlaşmaya bağlanabilmesi açısından önemli fırsat oluşturacak. Dolayısıyla hem elde edilen kazanımların en üst düzeye çıkarılması hem sistemik sorunlara çözüm bulunması hem de günün koşullarına uyarlanması amacıyla GB’nin güncellenmesi önem arz ediyor.
GEREKÇELER SİYASİ: Avrupa Komisyonu ve AB iş dünyasının sürece verdiği desteğe rağmen, siyasi gerekçelerle süreçte ilerleme kaydedilemiyor. Yaptığımız görüşmelerde AB ile ticari ilişkilerde önceliğimizin GB’nin güncellenmesi olduğunu ve bir ilerleme kaydedilmesini beklediğimizi vurguladık. Komisyon yetkilileri süreci desteklediklerini ancak sürecin başlatılması hususundaki yetkinin Konsey tarafından verilmesi gerektiğini belirtiyorlar. Türkiye ile AB arasında oluşturulacak stratejik gündemin ana unsurlarından biri GB’nin güncellenmesidir ve sürecin bir an önce başlatılması gerekiyor.
4 SEKTÖRDE YOL HARİTASI: AB SKDM’nin geçiş dönemi uygulaması 1 Ekim 2023’te demir çelik, alüminyum, çimento, gübre, elektrik ve hidrojen sektörleri ile başlayacak. 1 Ocak 2026’da da mali yükümlülüklerin oluşacağı uygulama dönemi başlayacak. AB, SKDM geçiş dönemi usul ve esaslarına ilişkin uygulama yönetmeliğini 17 Ağustos 2023’te kabul etti. Geçiş dönemi metodolojisine ilişkin; demir çelik, alüminyum ve çimento sektörlerine yönelik 3 bilgilendirme toplantısı gerçekleştirdik. Gübre sektörü için de en kısa sürede toplantımızı gerçekleştireceğiz. Bu sektörlerde düşük karbonlu üretim için yol haritalarını açıklama aşamasına geldik.
EMİSYON TİCARET SİSTEMİ: Yeşil dönüşüm ekseninde ihracatçılarımızın en başta ar-ge ve yeni teknolojilerin adaptasyonu ile rekabet avantajı sağlayabileceğine inanıyoruz. Bu itibarla, TÜBİTAK bünyesinde de “Yeşil Büyüme Teknoloji Yol Haritası” çalışmaları sürdürülüyor. Bir diğer önemli adım da ulusal bir Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) oluşturulması ve elde edilecek gelirin yeşil dönüşüme aktarılması. Bakanlığımızın aktif katkı sağladığı bu çalışma, karbon fiyatlamasının ülke içinde yapılarak yurtdışına kaynak aktarılmaması ve elde edilecek gelirlerin ekonomimizin yeşil dönüşümü amacıyla kullanılması açısından kıymetli.
TIR ŞÖFORLERİNE KOTA: AB üyesi ülkeler karayolu yük taşımacılarımıza kısıtlamalar uyguluyor. AB Adalet Divanına (ABAD) taşınan konuda taraflar arasında taşımacılık hizmetleri alanında serbestleşmenin Türkiye-AB Ortaklık Konseyi tarafından ele alınmasının öngörüldüğü ifade edildi. Ancak ısrarlı girişimlerimize rağmen bugüne kadar ilave bir düzenleme yapılması mümkün olmadı. Sorunların çözümüne yönelik olarak, Avrupa Komisyonu ve üye ülkeler nezdinde gerekli girişimlerde bulunuyoruz. GB’nin güncellenmesi müzakerelerinde AB ile karayolu kotalarının kaldırılması müzakerelerde çözüm bulunması beklenen öncelikli alanlar arasında.
GB güncellenmesinde şimdiye kadar ne oldu?
GB işleyişinin iyileştirilmesi; tarım tavizlerinin karşılıklı olarak geliştirilmesi, tercihli ticari ve ekonomik ilişkilerin kamu alımları, e-ticaret ve hizmetleri kapsayacak şekilde genişletilmesi amacıyla girişimler 2014 yılı ilk çeyreğinde başlatıldı. 12 Mayıs 2015’te mutabakat resmiyet kazandı. Müzakerelerin başlatılabilmesi için AB Komisyonu’nun Konsey’den yetki alması gerekiyor. Komisyon, 21 Aralık 2016’da müzakere yetkisi için Konsey’e başvurdu. 25-26 Mart 2021 tarihli AB Liderler Zirvesi’nin sonuç bildirisinde, Komisyon’a, Türkiye ile çalışmalarını yoğunlaştırması; Konsey’e de müzakerelerin başlatılması için yetki belgesinin hazırlanması çağrısı yapıldı.
‘Vize, pazara giriş engeline dönüştü’
Birçok ülkede karşılaşmakla birlikte son yıllarda özellikle Schengen bölgesine yapılan başvurulara yönelik sıkıntılar Bakanlığımıza iletiliyor. Schengen vize uygulamaları mal ve hizmet ihracatımız açısından bir pazara giriş engeline dönüştü. Son yıllarda müzakere edilen ve hizmet ticareti, yatırım gibi konuları da ele alan kapsamlı ekonomik ortaklık anlaşmaları çerçevesinde “gerçek kişilerin/iş insanlarının dolaşımı” fasıllarına öncelik vererek iş insanlarının dolaşımını kolaylaştıracak hükümler tesis etmeye çalışıyoruz. Bu konu da ayrıca, GB’nin güncellenmesi sürecinde ülkemizce çözüm beklenen öncelikli sorunlardan.
