Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) yeni raporuna göre, aslında standart dışı istihdam biçimleri yeni değil. Ancak söz konusu çalışma biçimleri bugün işgücü piyasalarında çok daha yaygın hale gelmiş durumda. Bu işler, istihdama katılmak isteyen herkese yeterli sayıda “insana yakışır iş” olmadığını gösteriyor. Oysa, asıl istenen mevcut işlerin çalışanlara yeterli ve istikrarlı kazanç, mesleki tehlikelere karşı korunma, sosyal güvenlik, örgütlenme ve toplu pazarlık hakkı sağlaması.
“Dünyada Standart Dışı İstihdam: Güçlüklerin Kavranması, Olasılıkların Şekillendirilmesi” başlıklı yeni ILO raporu, standart dışı istihdam biçimlerinde küresel ölçekte bir yaygınlaşma olduğunu ortaya koyuyor. Peki, nedir standart dışı çalışma?
Geçici çalışma, yarı zamanlı işler -kısa bir süre önce mevzuatımıza giren-, özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi, taşeron çalışma ve bağımlı kendi hesabına çalışma gibi çalışma biçimleri, standart dışı işler kapsamında değerlendiriliyor.
Esneklik sağlar mı?
Özellikle bazı gruplar için (örneğin, kadınlar ve gençler) standart dışı işler işgücü piyasasına erişim sağlayabilme imkânı yaratıyor. Bunun yanında, bu tür işler çalışanlara ve işverenlere belirli bir esneklik de sağlıyor. Ancak, ILO raporunda da üzerinde durulduğu gibi, sözü edilen çalışma biçimleri çoğu kez çalışanlar açısından daha fazla güvencesizlik anlamına geliyor. Standart dışı çalışma biçimlerinin ve kırılgan işlerin yaygın olduğu ülkelerde işçiler standart dışı işlerle, işsizlik şeklindeki iki kötü seçenekten birini kabul etmek zorunda kalabiliyorlar.
ILO raporu, örneğin geçici işlerde çalışanların, benzer işler yapan standart işçilere göre yüzde 30 daha az ücret alabildiklerini gösteriyor.
Diğer taraftan, bazı durumlarda standart dışı çalışma ilişkisi için yapılan sözleşmelerdeki düzenlemelerin istihdam ilişkisini belirsizleştirdiği de görülüyor.
Dünyada nasıl işliyor?
Söz konusu örneklerde, işçiler çalışma yaşamındaki temel haklarından, sosyal güvenlikten ve işleriyle ilişkili eğitim haklarından tam olarak yararlanamıyorlar.
ILO raporu, standart dışı çalışma biçimlerine ilişkin küresel düzeyde başlıca eğilimleri ortaya koymuş. Buna göre;
- Sanayileşmiş ülkelerde ön plana çıkan standart dışı çalışma biçimlerinin, garantili asgari çalışma saati belirtmeyen “çok kısa saatler” ya da “sıfır saatli” sözleşmeler kapsamında yapılan yarı zamanlı çalışmalar ve çağrı üzerine çalışmalar olduğu görülüyor
- Gelişmekte olan ülkelerde ise geçici işlerde çalışma daha çok görülen bir durum.
- Birleşik Krallık’ta 2015 yılı sonu itibarıyla çalışanların yüzde 2.5’i sıfır saatli sözleşmelere bağlı olarak istihdam ediliyor.
- ABD’de işgücünün yüzde 10’unu düzensiz ve çağrı üzerine çalışanlar oluşturuyor.
- Bangladeş ve Hindistan’da ücretli istihdamın yaklaşık üçte ikisi geçici işlerde.
- Asya ülkelerinde genel olarak taşeron çalışma çok yaygın.
Kaliteyi artırmak için ne yapmalı?
ILO standart dışı işlerde kalitenin artırılması için dört politika önerisi ileri sürüyor:
- Birincisi, işçilere eşit muamele sağlayacak politikalar dahil olmak üzere düzenleme boşluklarının kapatılması
- İkincisi, toplu sözleşme düzeninin güçlendirilmesi,
- Üçüncüsü, sosyal korumanın güçlendirilmesi,
- Dördüncüsü, yeni işler yaratılmasını destekleyici, işçilerin yalnızca eğitimle kalmayıp çocuk ve yaşlı bakımı gibi aile sorumluluklarını da karşılayan sosyal politikaların geliştirilmesi.
Ya Türkiye?
Türkiye’de haftalık 35 saatten daha az çalışanların toplam içindeki payı 2014’te yüzde 10’un biraz üzerinde. Ayrıca, isteği dışında yarı zamanlı çalışanların toplam yarı zamanlı çalışanlar içindeki payı itibarıyla yüzde 10’un altındaki oranla Türkiye, en düşük düzeylerden birinde. Türkiye’de bağımlı kendi hesabına çalışan oranı yüzde 4.9, tarım dışı sektörler açısından yüzde 1.2...
