Erken emekli olmak kolay değil!
Bütün çalışanların hayali bir gün emekli olabilmektir. Türkiye’de çalışanlar üç şekilde emekli oluyor: Normal emeklilik, yaştan emeklilik ve erken emeklilik. Bugünkü yazımda yıpranmaya tabi kişilerin emeklilik haklarına ve genel olarak emeklilikteki püf noktalarına değineceğim.
1 Nasıl emekli olunur?
Bir kişinin emeklilik koşulları, ilk kez sigortalı olduğu tarihe göre belirlenir. Prim ödenerek çalışılan gün, emeklilik için çok önemlidir. Sigorta girişi ne kadar eski ise emeklilik koşulları o derece kolaylaşır. Emeklilik koşulları ağırlaştırıldığı için sigorta girişi erken olanlar emeklilik açısından avantajlıdır.
2 Staj başlangıcı dikkate alınır mı?
Zorunlu mesleki stajlar veya mesleki okullarda yapılan stajlar çerçevesindeki işe girişler, emeklilik için dikkate alınmaz. Staj süresince emeklilik için, yani yaşlılık sigorta koluna prim ödenmediğinden bu giriş emeklilik için giriş kabul edilmez. İlk kez uzun vadeli sigorta kollarına prim ödenerek çalışılan gün, giriş kabul edilir.
3 Yaştan emeklilik hangi şartlarda olur?
Emekli olabilmek için hem çalışma yılının, hem gün sayısının, hem de yaşının dolması gerekir. Üç şartın sağlandığı gün emekli olunur. Bazı durumlarda, kişinin çok geç iş bulabilmesi halinde, yaş dolmasına rağmen çalışılan gün sayısı emekli olmaya yetmez. Belirli bir yaşın üzerinde olup prim ödeme gün sayısı yeterli olmayan kişilere daha düşük çalışma günüyle, daha geç yaşta emekli olma hakkı tanınır. Yaştan emeklilik sigortalı olunan tarihe göre farklılaşır.
4 Yıpranma nedir?
Emeklilik için gerekli üç koşul, bazı meslek grupları için daha erken tamamlanabiliyor. Yıpranmaya tabi mesleklerde çalışanlar için ödenen primlerin daha fazla kabul edilmesi ve yaş şartında indirim söz konusu. Bu mesleklerde çalışan kişiler diğer mesleklere oranla daha yıpratıcı işlerde çalıştıkları için erken emeklilik hakkına sahip.
5 Hangi mesleklerde yıpranma hakkı var?
Kurşun ve arsenik işlerinde, cam fabrika ve atölyelerinde, cıva üretimi işlerinde, çimento fabrikalarında, kok fabrikalarıyla termik santrallerde, alüminyum fabrikalarında, demir ve çelik fabrikalarında, döküm fabrikalarında, asit üretimi yapan fabrika ve atölyelerde, yeraltı işlerinde, radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işlerde, su altında veya su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerde çalışanlar yıpranma hakkına sahip. Bunun dışında, Türk Silahlı Kuvvetleri’nde subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaş olarak çalışanlar, Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatı’nda asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları ve Milli İstihbarat Teşkilatı mensuplarının da yıpranma hakkı var. Yine itfaiye ve yangın söndürme işlerinde, basın ve gazetecilik mesleğinde, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu’nda basın kartı sahibi olmak suretiyle haber hizmetinde çalışan kişiler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar da yıpranmadan yararlanabiliyor.
6 Yıpranma payı her meslekte aynı mı?
Yıpranma hakkından yararlanan mesleklerin her biri için zorluk derecesine göre farklılık var. Madenlerde çalışan işçilerin her bir yıllık çalışması 540 gün olarak değerlendirilirken, itfaiyecilerde her bir yıllık çalışma 420 gün olarak değerlendiriliyor.
7 Yıpranma hakkı çalışana ne sağlıyor?
Yıpranma hakkı iki şekilde erken emeklilik sağlar. Yıpranmaya tabi olan kişilerin çalıştıkları gün sayısı daha yüksek hesaplanır ve emeklilik için gereken yaş yine çalıştıkları süreye oranla azalır. Bu sayede yıpranmaya tabi işlerde çalışan kişiler hem daha erken yaşta, hem daha az süre çalışarak emekli olabilir.
8 Emeklilik yaşı erken bir tarihe gelir mi?
Yıpranmaya tabi mesleklerde çalışanların çalıştıkları yıpranmalı gün sayısının bazı mesleklerde tamamı, bazılarında ise yarısı emeklilik yaşından düşülür. Dolayısıyla, 6 yıl yıpranmaya tabi bir işte çalışan bir kişi 3 yıl daha erken emekli olabilir. 3 yıl üst sınırdır. Kişi ne kadar uzun süre yıpranmaya tabi bir işte çalışırsa çalışsın, emeklilik yaşı en fazla 3 yıl öne gelir. Sadece madencilerde 3 yıllık üst sınır uygulanmaz. Madencilerin çalışmalarının tamamı emeklilik yaşlarından indirilir. Diğer yandan, Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanların da yıpranmaya tabi çalışmalarının tamamı yaştan indirim kapsamında değerlendirilir.
9 Yıpranmaya tabi çalışmalar çalışma süresine eklenir mi?
Yıpranmaya tabi çalışanların prim gününe eklenebilecek sürede üst limit 5 yıldır. Bir çalışan yıpranmaya tabi süresi ne kadar fazla olursa olsun en fazla 5 yıllık süreyi prim ödeme gün sayısına ekleyebilir. TSK, MİT, emniyet çalışanları ve polisler için ise üst limit 8 yıldır. Madenciler için herhangi bir üst sınır uygulanmaksızın bütün çalışma süresi üzerinden değerlendirilir. Yıpranmaya tabi çalışanların emeklilik yaşı indiriminden yararlanabilmeleri için en az 10 yıl, yani 3 bin 600 gün yıpranmaya tabi çalışmalarının olması gerekir. Madenlerde çalışanlar ise 1800 gün yıpranmalı çalışmaları halinde yaş indiriminden yararlanabilir. Bu şartlar ölüm ve malullükte uygulanmaz.
10 Yıpranma bütün süreler için uygulanır mı?
Riske maruz kalınmayan işlerde çalışılan süreler ve yıllık izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri için yıpranma uygulanmaz. TBMM yasama organı üyeleri ile dışarıdan atanan bakanlar istisnadır. TSK, MİT, Emniyet çalışanları ve polislerin ise yalnızca ücretsiz izin süreleri yıpranma kapsamında değerlendirilmez. Yer altında çalışanlarda da elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocaklarında çalışanlar hariç olmak üzere yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık sürelerinde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartı aranmadan yıpranmadan yararlanması söz konusudur.
