Anneler Günü’nü kutladık. Bu özel günde anneliğin ne kadar zor bir görev olduğunu tekrar hatırladık... Biz de bu haftaki yazılarımızı çalışan annelerin haklarının neler olduğu konusuna ayırdık.
Tüm annelerimiz, özellikle de çalışan annelerimiz, hem evin yükünü üstleniyorlar, hem de iş hayatında yer alarak evlerinin geçimi için mücadele veriyorlar. Evin direği olan anneleri çalışma yaşamında ayrıcalıklı kılmak toplumun sağlığı ve huzuru bakımından son derece önemli. Çalışma yaşamında yer alan kadınlarımızın yasalardan kaynaklanan ve pozitif ayrımcılık olarak nitelenecek çok sayıda avantajları bulunmakta. Bu avantajlar ve haklar aile birliğinin sağlanması açısından son derece önemli.
- İlk olarak henüz anneliğe aday olmuş, ancak evine gelir kazandırmak için çalışmaya devam eden annelerin haklarını inceleyelim... Bu kadınlarımız için iş yasamız koruyucu düzenlemeler getirmiştir. Gebe olduğunu sağlık raporuyla belgeleyen anne adayları sadece gündüz çalışması yapabilirler. Hiçbir şekilde gece çalıştırılamazlar. Diğer yandan yeni doğum yapmış, ardından yasal sürenin sonunda işe geri dönen annelerin de doğumu izleyen 1 yıl içerisinde gece çalıştırılmaları yasaklanmıştır.
Hemen ifade etmekte fayda var, bu 1 yıllık sürenin dolmasının ardından çalışan annenin gece çalışması yapmasında sağlığı açısından riskli bir durum olduğu doktor raporuyla ortaya konulursa, raporda belirtilen dönem boyunca da gece çalışması yapması mümkün değildir.
7.5 saat sınırı
- Anne olacağını öğrenen veya henüz yeni anne olmuş ve çocuğunu emziren çalışan annelerin çalışma süreleri bakımından da bir takım hakları vardır. Bu kadın çalışanlarımızın günde 7.5 saatten fazla çalıştırılmaları yasaklanmıştır. İşveren belirtilen kadın çalışanları bu süreden daha fazla çalışmaya zorlayamaz. Eğer bu yönde bir işveren baskısı ortaya çıkarsa, kadın çalışan kıdem dâhil tüm haklarını alarak işinden ayrılabilir.
- Gebe işçiler çalıştıkları sürelerde doktor muayenelerine gidebilmeleri için ayrıcalıklı kılınmışlardır. Kadın çalışanlara gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir. Bu iznin ne kadar süreceği konusunda bir sınır çizilemez, izin süresinde belirleyici olan muayene ve tetkiklerin alacağı zamandır. Kadın işçinin bu izin hakkını nasıl ve ne zaman kullanacağı konusunda işverenin herhangi bir zorlaması olamaz, önemli olan kadın işçiyle doktoru arasında yapılan muayene planlamasıdır.
Analık izinleri...
- Anne adayı, gebe çalışan kadın işçilerimizin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık sürede çalıştırılmamaları gerekir. Eğer anne adayı ikiz, üçüz yani çoğul gebelik yaşıyorsa bu durumda doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak anne adayının istemesi ve sağlık durumunun uygun olması kaydıyla, doktor raporuyla çalışmasında sakınca bulunmayan kadın işçiler doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerlerinde çalışabilirler. Böyle bir durumda kadın işçilere gece çalışması yaptırılmaz ve gebe işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere ilave edilir. Yani doğumdan önce kullanılmayan 5 haftalık süre doğum sonrasında kazanılan 8 haftalık süreye eklenerek, doğum sonrasında 13 hafta analık izni kullanma hakkı ortaya çıkar.
Diğer yandan ifade edelim ki, bu analık izin süreleri yasada belirtilmiş olmakla beraber, doktor raporuyla, çalışan annenin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre gerekirse artırılması da mümkündür.
Anneler ücretsiz izin alabilir mi?
Analık izinlerinin yasada öngörülen haliyle kullanılmasının ardından yeni anne olmuş kadın işçinin ücretsiz izin kullanması da mümkündür. İşveren hiçbir şekilde yasayla tanımlanmış bu hakkı kısıtlayamaz. Nitekim kadın çalışanın istemesi durumunda, işverenince kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz.
Emziren anne ne yapacak
Çocuğunu emziren ancak aynı zamanda çalışmak durumunda kalan anneler için emzirme için işverenin izin vermesi gerekir. Kadın işçilerin bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1.5 saat izin hakları vardır. Bu izin süresinin gün içerisinde hangi saatler aralığında ve kaça bölünerek kullanılacağı konusu kadın işçinin tasarrufundadır. İşveren bu konuda belirleyici olamaz. Ayrıca bu süre günlük çalışma süresi içerisinde sayılır.
Günümüzde birçok anne bu emzirme iznini ev uzak olduğu için işten 1.5 saat önce erken çıkarak kullanmakta veya sabah işe 1.5 saat geç gelerek değerlendirmektedir. Ne var ki bazı işyerlerinde bu günlük 1.5 saat izinler birleştirilmekte ve haftanın bir günü işe gelmeme olarak kullanılabilmektedir. Bu uygulama maalesef yasaya aykırıdır. Bu konuda iş müfettişleri denetim esnasında bir tespit yaparlarsa işyerine idari para cezası keserler. Aslında bu konunun yeniden ele alınmasında ve farklı bir uygulamaya geçilmesinde fayda bulunmakta. Günümüzde giderek büyüyen şehirlerimizde anne çalışanın evine gidip gelmesi 1.5 saatlik zaman diliminde hiç de mümkün değil. Bu nedenle yasanın değişmesi ve gerekirse uygulamada olduğu gibi, boş bir gün kullanımına izin verilmesi yerinde olur.
Yarın: Kadın Çalışanların Kreş Hakkı
