Türkiye işgücü piyasasının en önemli sorunlarından biri kayıtdışı istihdamdır. Kayıtdışı istihdam, çalışanların yarınlarının çalınması anlamına gelmektedir. Son 11 yılda alınan tedbirler ve hayata geçirilen teşviklerle kayıtdışı istihdam önemli düzeyde azaldı. 2005 yılında yüzde 49 olan kayıtdışı istihdam oranı, 2016 yılı mart ayı itibarıyla yüzde 32.8’e geriledi. Bu azalışın arkasında yatan önemli nedenlerden biri de sigorta prim teşvikleri.
Ödemeyi teşvik
Kayıtdışı istihdamın azaltılması amacıyla 2008 yılından bu yana uygulanan çok önemli bir teşvik var. İşçi çalıştıran işverenlerinin ödemek zorunda olduğu yüzde 11 oranındaki malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası prim oranı; primlerini düzenli ödeyen ve SGK’ya prim borcu bulunmayan işverenler için yüzde 6 olarak uygulanıyor. Yani, devlet primini düzenli ödeyen ve sigortasız adam çalıştırmayan bütün işverenlere yüzde 5 prim desteği sağlıyor.
Ceza değil ödül...
Bu teşvikin amacı ve uygulama mantığı, sigortasız işçi çalıştıran işverenleri bulup cezalandırmak değil, sigortasız işçi çalıştırmayan işverenleri ödüllendirmek. Dolayısıyla, primini düzenli ödeyen ve sigortasız işçi çalıştırmayan her işveren bu teşvikten yararlanıyor. Bu sayede, işverenlerin kayıtdışı istihdam yöntemine başvurması engellenmeye çalışılıyor. Son 10 yılda kayıtdışı istihdamı azaltmaya yönelik pek çok uygulama hayata geçirildi. Hepsinin sonucu olarak kayıtdışı istihdamda azalma söz konusu oldu. Ancak sigorta prim teşviklerinin bu konudaki etkisi son derece yüksek.
Hızlı şekilde geçecek
İşçi çalıştıran işverenlere yönelik uygulanan yüzde 5’lik prim teşvikinin, kendi nam ve hesabına çalışanların kendileri adına ödedikleri primler için de söz konusu olmasını sağlayacak düzenlemenin önümüzdeki hafta Meclis’e gelmesi bekleniyor. Başbakan Binali Yıldırım’ın açıkladığı müjde paketinin içerisinde yer alan düzenleme ile yüzde 5’lik prim teşviki uygulamasının kapsamı genişletilecek.
Kendi çalıştırdığı işçisi için yüzde 5’lik prim teşvikinden yararlanan işveren, düzenlemenin hayata geçmesi sonrasında kendisi için yatırdığı primlerden de indirim alabilecek. Müjde paketinde yer alan diğer düzenlemelerle birlikte hayata geçecek bu uygulama ile eski adıyla Bağ-Kur’lular da prim teşvikinden yararlanmaya başlayacak.
Bugün itibarıyla eski adıyla Bağ-Kur’lu, yeni adıyla 4/b’li bir kişi aylık 568,22 TL prim ödüyor. Eğer bu kişi köy muhtarı ise 435,63 TL, isteğe bağlı sigortalıysa 527,04 TL prim ödemek zorunda. Düzenleme hayata geçtiğinde, her üç grup da kapsamda olursa ödenen primler 82,3 TL azalacak. Yani, primini kendi ödeyen Bağ-Kur’lunun her ay 82,3 TL’si cebinde kalacak.
Ödeme zorluğu var
Bağ-Kur’lular kendi nam ve hesabına çalışan kişilerdir. İşveren konumundaki kişiler, şirket ortakları, kendi işinin sahipleri Bağ-Kur’ludurlar ve kendi primlerini kendileri öderler. Özellikle küçük esnaf o ay kirasını, faturalarını, tedarikçilerin borçlarını ödeyememiş ise kendi primini ödemeyi erteler. Genellikle de bu ertelemelerin sonu gelmez. Böyle olunca da Bağ-Kur’lunun sağlık hizmeti alması söz konusu olamayacağı gibi, emekliliği için de kayıp yaşanır. Yüzde 5’lik prim teşviki ile Bağ-Kur’lunun prim tahsilatında iyileşme olması söz konusu olacaktır.
İşverene de teşvik
Çalıştırdığı işçiler için 82,3 TL’lik prim teşvikinden yararlanan ancak kendi priminde bu teşvikten yararlanamayan işverenin de söz konusu teşvikten yararlanmaya başlaması, primlerin düzenli olarak ödenmesini sağlayacağı gibi, Bağ-Kur’luları daha yüksekten prim ödemeye de teşvik edebilir. İşçilerden farklı olarak kendi belirledikleri kazanç düzeyinden prim ödeyen Bağ-Kur’luların emekli aylıkları da prim ödedikleri kazanç düzeyi oranında oluyor. Yüksekten prim ödeyen Bağ-Kur’lunun emekli aylığı da yüksek oluyor. Prim teşviki sonrası Bağ-Kur’luların prim ödedikleri kazanç düzeyini yükseltmeleri söz konusu olabilir.
2.7 milyon kişi var
SGK’ya prim ödeyen 2.7 milyon Bağ-Kur’lu var. Bunların içerisinde kendi nam ve hesabına çalışan kişiler, şirket ortakları, tarım Bağ-Kur’lular ve isteğe bağlı sigortalılar var. Hayata geçecek düzenleme bütün Bağ-Kur’luları kapsarsa 2.7 milyon kişinin cebinden 82 TL az prim çıkacak.
Bu durum ilk etapta SGK’nın prim gelirlerini azaltacak olsa da, Bağ-Kur’lunun primlerinin düzenli ödenmesini sağlayacak. Diğer yandan, primlerin geç ödenmiş olması nedeniyle Bağ-Kur’lunun karşılaştığı mağduriyetler de ortadan kalkacak. En önemlisi yüzde 5’lik prim teşvikindeki farklılık da ortadan kalkmış olacak.