Soğukların ilacı salep

Salep insanın içini bir başka türlü ısıtır. Göğsü yumuşatır, uzun süre tokluk hissi yaratır. Soğuklar bastırınca bir fincan salep gibisi yoktur. Bütün sırrı da kendine özgü dokusunda saklıdır.

Salep aslında bir nevi nişasta türü. Nişasta bilindiği gibi tahıllardan, örneğin buğday, pirinç veya mısırdan ya da patates gibi kök bitkilerden elde edilen ve kıvam artırıcı olarak kullanılan kompleks bir karbonhidrat. Sıvılarla kaynatıldığında muhallebi kıvamı veriyor. Bu yüzden sosları koyulaştırmakta, muhallebi, pelte ya da puding gibi tatlıların yapımında kullanılıyor. Salep de böyle kıvam artırıcı bir özelliğe sahip. Ancak diğer nişastalara göre çok daha karmaşık bir yapıya sahip. İçindeki glukomannan maddesi su tutucu bir lif olduğu için diyetlerde tok tutma amaçlı kullanılan ve hap olarak piyasada bulunan bir diyet yardımcısı. Salebin içinde doğal olarak bulunuyor ve bu yüzden bir fincan salep insanın sadece içini ısıtmıyor, aynı zamanda uzun süre tok tutuyor.

Yazın dondurması ferahlatıyor 

Salep yabani orkide çiçeğinin toprak altı yumrularından yapılıyor. Yabani olarak yetişen, dağlardan toplanan çiçek yumruları önce kazanlarda su, süt veya peynir altı suyuyla kaynatılıyor, sonra kurutuluyor, neredeyse taş gibi sertleşiyor. Sonra bu kurutulmuş yumrular öğütülüp toz haline getiriliyor ve bildiğimiz salep oluyor. İşte bu toz kışın içecek olarak içimizi ısıtıyor, yazın ise dondurma olarak bizi ferahlatıyor. 

Yaz vakti o yoğun lastik gibi uzayan dondurmaların sırrı salep. Kışın içecek olarak içtiğimiz salebin de o kendine özgü kokusu yanı sıra boğazdan kayar gibi gitmesinin sırrı salebin o kaygan akışkan kıvamı. Ancak salep oldukça pahalı. Gerçi gerçek salebin tek bir kaşığı bile bir litre sütü koyultmaya yetiyor ama açıkçası çoğu kez içine kıvam artırıcı diğer nişastalar da karıştırılabiliyor.

Anadolu’da 160 orkide türü var 

Salep Anadolu’da en çok Toroslarda, Safranbolu’dan Kastamonu’ya uzanan ormanlık bölgede, Muğla, Antalya, Siirt, Van ve Maraş’ta bulunuyor. Ülkemizde 160 civarında orkide türü var, hatta bunlardan biri ise Latince botanik adını Anadolu’dan almış: Orchis anatolica. Orkide yumruları çift oluyor, biri zamanla kuruyup büzülürken diğeri şişip büyüyor. Yani biri kuruyup küçülen eski yumruyken, diğeri büyüyen yaş olan yeni yumru oluyor. İşte bu büyüyen yumru daha kıymetli oluyor ve halk arasında “iyisi” diye adlandırılıyor. Küçülmekte olan eski yumrudan da salep yapılsa da o ikinci kalite oluyor.

Osmanlı döneminde padişahların kuvvet macunlarına konurmuş. 11. yüzyılda İbn-i Sina şifalı macun yapımında içine salep konulduğundan bahsetmiş. Evliya Çelebi de salebin faydalarını saymakla bitirememiş, 100 yaşındaki adamı bile diriltir demiş. 

Anadolu’dan İngiltere’ye 

Salep bir dönem Avrupa’da da moda olmuş, özellikle 19. yüzyılda İngiltere’de birbiri ardına şık salep salonları açılmış. İlginç bir şekilde İngilizler salebi sütle değil sadece suyla pişirip, peltemsi tatlı bir içecek yapıyor ve portakal çiçeği suyu veya gülsuyu ile tatlandırıyor ve incecik porselen fincanlarda sunuyorlarmış. Böyle zarif bir şekilde sunulan salep İngiltere’de sosyetenin favori salon içeceği hâline gelmiş. Ancak bir süre sonra salebin kaderi bir anda alaşağı olmuş. Zührevi hastalıklara iyi geldiği rivayeti almış yürümüş ve bir anda salep içenlere kötü gözle bakılmaya başlanmış. Cemiyet içinde salep içmek ayıp sayılır hâle gelmiş. Bu kez salep deyim yerindeyse sokağa düşmüş, avam tabakanın fakir halkın gözdesi olmuş. Evsiz berduşlardan işçilere kadar herkese kuvvet veren ve tok tutan bir içecek hâline gelmiş. En çok da ciğerlerine is dolan baca temizleyicilerinin favorisi olmuş. 

Tok tutucu özelliği var

Salebin içindeki glukomannan maddesi tok tutucu özelliği olan güçlü bir lif yapısına sahip. Glukomannan ağırlığının 80-100 katı sıvı tutma özelliğine sahip zengin bir polisakarit. Vücut tarafından emilip çözünemiyor, su tutarak şişiyor ve uzun süre tok tutuyor.

İki sıcacık tarif

Salep her zaman el altında bulunmaz. Ama canınız sıcacık sütlü bir içecek çekerse, bu iki tarif imdada yetişebilir.

Balkabağı Baharatlı Süt

“Pumpkin Spice Latte” modası var. Ancak özgün tarifte balkabağı bulunmuyor. Amerika’da Şükran Günü her evde yapılan balkabağı turtasında kullanılan baharatlardan esinlenerek bu ismi almış. Pumpkin Spice baharatı bizim dolma baharatına benziyor, ancak daha tarçın ağırlıklı. Tarçın, karanfil, zencefil ve çok az yenibahar ve muskat ekleyerek kendi balkabağı baharatınızı yapabilirsiniz. Kabak tatlısı yaptığınız zaman bir iki kaşık ayırıp şurubuyla püre yapıp bu baharatla sıcak süte katarsanız harika bir içeceğiniz olacak.

Mercanköşklü Ballı Süt

Mercanköşkün tadı balla çok yakışıyor. Yapması da çok kolay. 1 bardak sütü cezveye koyun, içine 1 tatlı kaşığı kuru veya taze mercanköşk ve bir tatlı kaşığı bal koyun. Kaynama noktasına gelecek kadar ısıtın. Kabarmaya başlar başlamaz kulplu bir mug içine çay süzgeciyle süzün. Mercanköşk yerine kekik de kullanabilirsiniz. Eğer bilye kekik kullanırsanız sadece birkaç adet parmağınızla hafif ufalayarak koyun, yoksa tadı çok sert olur.