Yaşar Kemal eserlerinde biyoçeşitlilik

Seyhan Akıncı - Patozlarda ırgatlıktan traktör sürücülüğüne, çeltik tarlalarında su bekçiliğinden arzuhalciliğe, gazetecilikten yazarlığa... Birinci Dünya Savaşı’ndaki işgal sırasında Van’dan Adana’ya uzanan zorlu göç ve henüz beş yaşında babasızlık... Yaşar Kemal, çocuk yaşta kaybettiği bir gözünün ardından işte tüm bu yaşanmışlıklarla baktırır dünyaya. Şiirle başlayan yazı macerası romanda zirveye ulaşır. Yayımladığı ilk öykü kitabının adı onun yaşamla kurduğu ilişkinin de en kısa anlatısıdır: “Sarı Sıcak.” Telli turnalar, üveyikler, kelebekler onun satırlarından havalanır göğümüze. Doğa, Yaşar Kemal anlatısının fonudur esasında. Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Sistematik Botanik Profesörü Ali A. Dönmez’in yayıma hazırladığı ve İBB Yayınları’ndan çıkan “Toprağı Dinle Suyu Anla: Yaşar Kemal Eserlerinde Biyoçeşitlilik” tam da bu sebeple çok özel bir çalışma. Cumhuriyet ile yaşıt Yaşar Kemal’in doğumunun 100. yılı anısına hazırlanan çalışma vesilesiyle biz de yazarın eserlerindeki biyoçeşitliliğe baktık. 

“Yağmurcuk Kuşu - Kimsecik 1”

Kolektif bir çalışma olan kitapta Ali A. Dönmez, “Kimsecik” üçlemesinin ilk kitabı “Yağmurcuk Kuşu”nda bizi Madımak’la tanıştırır. Madımak: Çobandeğneğigiller ailesinden, otsu bir bitkidir. Sebze olarak yemeği yapılan bu bitkinin kendine özgü hafif bir kokusu olur: “... üstü başı... madımak otu kokar, yağmurca tüyü kokar” ifadesinde madımak kokusuna dikkat çekilir. İtburnu: Kuşburnu olarak da bilinen Gülgillerden çalı biçimli bitkidir. “İtburnu, salep çiçeği yürüdü yazı yabana” ifadesinde baharın coşkun gelişi anlatılır. Su püreni: Akarsu kenarları ya da birikintilerinde yaygın olarak bulunan hoş kokulu bitkilerdir. Yaşar Kemal romanlarında sulak alan, dere kenarı ve yayla betimlerine eşlik ederler.

İBB Yayınları’ndan çıkan kolektif çalışma Yaşar Kemal’in eserlerindeki biyoçeşitliliğe odaklanıyor.

“Bir Bulut Kaynıyor - Bu Diyar Baştan Başa 4”

“Bu Diyar Baştan Başa” serisinin dördüncü kitabı olan “Bir Bulut Kaynıyor”u inceleyen Gülbahar Nur Öztürk bizi sanatsal hayvan anlatımlarıyla buluşturuyor. Bahar tayları: Güneşle insanlara umut, sevinç, neşe gelmektedir. Eserde, gecekondu çocuklarının oynamasını anlatmak için “Güneşte bahar tayları gibi oynuyorlardı” benzetmesi yapılmıştır. Yazarın eserlerinde ekolojik sorunlar ve değişimin izlerini de sürmek mümkün. Denizin apaklanması: Eserde, trollerle avlanma sonucunda deniz kıyısının; birkaç metre içine kadar ters dönmüş balıklarla birlikte apak bir görünüşe sahip olduğundan bahsedilmiştir. Bu şekilde bilinçsiz ve dengesiz avcılık, birçok canlının zarar görmesine ve ölmesine neden olmakla beraber neslinin de tehlike altına girmesine sebep olmaktadır.

“Binboğalar Efsanesi”

Yörüklerin yokoluşuna yakılmış bir ağıt olan “Binboğalar Efsanesi”yle İdil Alaçam bizi Çukurova’da bol bulunan Cilbirti çalısı ile tanıştırıyor. Yörükler bu çalıları kesip ağıl örer gibi örerek evlerinin duvarlarını örterler. Bu evlere “huğ” adı verilir. Pek çoğumuzun adını ilk kez duyabileceği Yarpuz: Ballıbabagiller familyasına ait, nane türünden güzel kokulu bir bitki. Küp Gölü: Eserde Ağrı Dağı’nın 4 bin 200 m. yüksekliğinde bulunan bu göl, günümüzde de varlığını koruyor.

“İnce Memed 1”

Yaşar Kemal’in tam 32 yılını verdiği “İnce Memed” ağalık düzenine karşı çıkışın yürekli bir anlatısı olan seri pek tabii olarak Anadolu’daki biyolojik çeşitliliğin de arşivi niteliğinde. Bu bölümde Tuğçe Ünlü bizi bitkilerin kullanımı ile tanıştırır. Zahire: Gerektiğinde kullanılmak üzere saklanan tahıl, erzaktır. Diğer kokulardan ayrılabilen bir kokusu vardır. “Acı, sabun kokusu... Tuz, yeni kumaş, küf, zahire kokusu...” Firez: Ekin biçildikten sonra toprakta kalan köklü sap ya da ekini biçilmiş durumdaki tarladır. Bitkiden gelen isimler arasında Yalnızdut: Sıklıkla bahsedilen ağaçlardan biri olan ulu bir dut ağacının orada olmasıyla anılan ve bu ulu ağaçtan ismini alan bir yer olabilir. Dikkat çeken doğal hayvan isimlerinden biri ise Mucuk sineği: İnsanların ve hayvanların ağızlarına, gözlerine gelerek onları rahatsız eden küçük sineklerdir. Halk arasında küçük, rahatsız edici sineklere mucuk sineği denmektedir. “Ayran torbasına küçücük küçücük mucuk dedikleri sinekler çokuşmuştu.”