Adım adım 'Yeşil Uyum'a destek

MİTHAT YURDAKUL- Avrupa'nın başlattığı yeşil dönüşüm, uluslararası ticarette dramatik değişimlere neden olurken, ihracatının büyük bölümünü Avrupa Birliği ülkelerine yapan Türk şirketleri de çevre kriterlerine uyum için harekete geçti. Yeşil sanayi hedefinin en önemli ayaklarından birisi ise yatırımcılara verilen destek programı olacak. Enerji tüketimi, sera gazı emisyon miktarı, karbon ayak izi, su ayak izi, hammadde tüketimi, atık miktarı, su tüketimi gibi başlıklarda ilerleme sağlayan şirketler, devlet desteklerinden yararlanabilecek. Desteklenecek projeler, makine, teçhizat, teknoloji, yazılım ve donanım desteklerinin yanı sıra 5. ve 6. bölge teşviklerinden de yararlanabilecek. Türkiye'nin Avrupa Yeşil Mutabakatı'na (AYM) uyum için gündeme aldığı Türkiye Yeşil Sanayi Projesi, özellikle ihracatı hedefleyen şirketler için kritik önemde. İhracatının yüzde 42'sini AB ile yapan Türkiye'nin, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması'na (SKDM) sorunsuz geçişi ve üretimdeki sera gazı emisyonlarını azaltmak için harekete geçen Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından ortak proje yürütülüyor. Türkiye'de sanayinin sürdürülebilir ve verimli yeşil dönüşümü desteklemeyi hedefleyen projenin toplam bütçesi, 450 milyon dolar olarak belirlendi.

'Yeşil dönüşüm' uzmanı

Projenin birinci bileşeni kapsamında, KOBİ'lerin yeşil dönüşüm faaliyetlerine yönelik 250 milyon doları kredi kullandırılacak. Projenin ikinci bileşeni ise TÜBİTAK tarafından yürütülecek. 175 milyon dolarlık bütçesi olan ikinci bileşende, hibe ve geri ödenebilir finansman sağlanacak. Proje öncelikli olarak; yeşil teknoloji ve ürünlerin geliştirilmesine yönelik faaliyetlerinde bulunan şirketleri hedefleyecek. Hedef kitleye KOBİ'lerin yanı sıra, büyük firmalar, konsorsiyumlar ve üniversiteler de dahil olacak. Projenin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülecek 25 milyon dolarlık bütçeli bölümünde ise sanayide yeşil dönüşüme ilişkin ihtiyaçlar, sektör ve teknoloji bazında analiz edilecek, imalat sanayisi ve alt sektörlerde sertifikalı yeşil dönüşüm uzmanları yetiştirilecek.

Yeşil inovasyona destek sağlanıyor

Proje kapsamında, yenilenebilir enerji, atık yönetimi gibi alanlarda KOBİ'ler desteklenecek. TÜBİTAK tarafından yürütülecek faaliyetler kapsamında ise firmalara yeşil dönüşüm süreçlerinde teknoloji tabanlı çözümler sunulacak. Dünya Bankası tarafından desteklenecek proje uyarınca, çevre dostu olmak için iş modellerini, tedarik zincirlerini, ürün ve hizmetlerini gözden geçirmek isteyen KOBİ'lere teknik yardım sağlanacak. Projeyle, firmaların elektrik ve su kullanım etkinliğinde artış, sirküle olmayan atıklarında azalma sağlanması öngörülüyor. Yapılacak çalışmalarla, desteklerden yararlanan firmaların enerji kullanımları ve atık üretimleriyle sanayi çıktıları karşılaştırılacak, yenilikçi yeşil verimlilik projeleri sayı bazında değerlendirilecek. Yeşil dönüşüm için verilecek TÜBİTAK destekleri, inşaat ve altyapı gibi faaliyetlerde kullanılmayacak, doğrudan Ar-Ge çalışmalarına aktarılacak. Programın hedeflerinden birisi de sürdürülebilir mal ve hizmetlerin yaratılmasına dayalı "yeşil inovasyon" olacak.

Yeşil yatırımlara öncelikli destek

Yeşil sanayi hedefinin en önemli ayaklarından birisi yatırımcılara verilen destek programı olacak. Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar'da Cumhurbaşkanı kararıyla yapılan değişiklik uyarınca; döngüsel ekonomi yaklaşımıyla uyumlu, doğal kaynakları koruyan, iklim ve sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sağlayan, kaynak verimli ve düşük karbonlu üretimi amaçlayan Yeşil Dönüşüm Destek Programı kapsamındaki yatırımlar öncelikli olarak desteklenecek. Bu kapsamda hazırlanan tebliğ ile Yeşil Dönüşüm Destek Programı'nın başvuru, değerlendirme, izleme ve sonlandırma, revizyon, tamamlama süreçlerinde uygulanacak koşullar belirlendi.

Atık ve tüketimde kriterler

Tebliğ kapsamındaki desteklerden yararlanmak isteyen yatırımcı, her bir proje için ayrı ayrı olmak üzere somut ve ölçülebilir iyileştirmeleri içeren proje hedefleri belirleyecek. Belirlenen proje hedeflerinden en az bir tanesinin performans göstergelerinde iyileştirme sağlaması gerekiyor. Bu kapsamda şirketler; enerji tüketimi, sera gazı emisyon miktarı, karbon ayak izi, su ayak izi, hammadde tüketimi, atık miktarı, su tüketimi, atık su kirlilik yükü, geri dönüştürülmüş girdi miktarı, kamu politika ve strateji belgelerinde yer alan öncelikler, desteklerden yararlanabilecek sektörlerin yeşil dönüşüm ihtiyaçları gibi göstergelerde çevreci standartlarda ilerleme kaydetmek durumunda. Belirlenen proje hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığı, Mevcut Durum Raporu ile Nihai Durum Raporu'nda yer verilen göstergeler doğrultusunda değerlendirilecek. Program kapsamında, ilgili mevzuat gereği erişilmesi zorunlu olan eşik değerlerin ötesindeki iyileştirmeler dikkate alınacak.

Dönüşüm için süreç nasıl işleyecek?

Yatırımcı, belirlenen proje hedeflerine yeşil dönüşüm uygulamaları aracılığıyla ulaşacak. Yeşil dönüşüm uygulamalarının kapsamı; kamu politika ve strateji belgelerinde yer alan öncelikler, desteklerden yararlanabilecek sektörlerin yeşil dönüşüm ihtiyaçları ile ekonomik ve teknolojik gelişmeler gibi hususlar dikkate alınarak, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından belirlenecek. Belirlenen yeşil dönüşüm uygulamalarına proje başvuru dokümanında yer verilir. Program kapsamında başvuruların alınması, projelerin değerlendirilmesi, projelere ilişkin karar alınması ile izleme ve revizyon süreçlerine ilişkin işlemler, Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından yürütülecek. Program kapsamındaki duyuru, başvuru, değerlendirme, izleme ve revizyon süreçlerine dair bilgi akışı ve iletişim de, yine Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından sağlanacak. Program kapsamında istenecek bilgi ve belgeler ile kullanılacak form, şablon, kılavuz gibi dokümanlar Genel Müdürlük tarafından yayımlanacak. Projelere ilişkin Mevcut Durum Raporu, Başvuru Değerlendirme Raporu ve Nihai Durum Raporu'nun hazırlanması ile projenin izlenmesi sürecindeki çalışmalar, değerlendiriciler tarafından Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirlenen esaslara göre gerçekleştirilecek. Yatırımcının çalışanı, danışmanı, ortağı ile bunların eşleri ve yakınları, projede değerlendirici olarak yer alamayacak.

Çok sayıda projeyle başvurmak mümkün mü?

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, program kapsamında genel veya sektörel başvuruya yönelik çağrılar açarak çağrılar bazında koşullar belirleyecek. Program kapsamındaki desteklerden yararlanmak isteyen yatırımcı, çağrıda belirtilen bilgi ve belgelerle program portalı üzerinden elektronik ortamda bakanlığa müracaat ederek öngörülen takvim ve yöntem çerçevesinde başvuru işlemini tamamlayacak. Program kapsamında başvuru yapan kişinin, yatırımcı tarafından yetkilendirilmiş olması istenecek. Yetkilendirme işlemleri, 31 Mayıs 2018 Resmi Gazete'de yayımlanan "Yatırım Teşvik Belgesi İşlemlerinin Elektronik Ortamda Yürütülmesine İlişkin Yetkilendirme Tebliği" hükümleri çerçevesinde yapılacak. Daha önce söz tebliğ kapsamında yetkilendirilmesi yapılmış kişiler için tekrar yetkilendirme yapılması istenmeyecek.

Sadece Türkiye'dekiler

Programa sadece Türkiye'de yerleşik sermaye şirketleri başvurabilecek. Yatırımcılar birden fazla proje başvurusunda bulunabilecek. Birden fazla proje başvurusu olan yatırımcılar, gerekli bilgi ve belgeleri her bir proje için ayrı ayrı sunacak. Genel çağrının açık olduğu bir dönem içerisinde sektörel bir çağrının da açılması halinde, ilgili sektörde faaliyet gösteren kuruluşlar sadece sektör bazlı çağrıya başvuru yapabilecek. Bakanlık, başvuru işlemi veya revizyon talepleri için işlem ücreti alacak.

Duyarlı şirkete öncelik

Desteklenecek projelerde; program amaçlarına hizmet etme, ölçülebilir proje hedefleri içerme, yeşil dönüşüm uygulamalarına yer verme ve çağrıda yer alan diğer şartları karşılama koşulu aranacak. İnceleme sonucunda şartları karşılamadığı tespit edilen başvurular, program portalı aracılığıyla değerlendirme dışı bırakılacak. Program portalı üzerinden başvurusu onaylanan projeler için değerlendirici tarafından Başvuru Değerlendirme Raporu hazırlanacak. Değerlendirici, kendisine proje atandığı tarihten itibaren en geç otuz gün içerisinde Başvuru Değerlendirme Raporu'nu program portalına yükleyecek. Genel Müdürlük, gerekli gördüğü takdirde değerlendiriciden Başvuru Değerlendirme Raporu'na ilişkin ilave bilgi talep edebilecek. Yeşil dönüşüme ya da çevre duyarlılığına ilişkin belgelendirilmiş işletmeler ile bakanlıkça belgelendirilmiş Yeşil Organize Sanayi Bölgelerinde yer alan işletmelere değerlendirmede öncelik verilecek.

Ölçüm, etüt ve yol haritası...

Yeşil dönüşüm uygulama alanlarında akredite kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmiş olan ölçüm, etüt, test, analiz ve yol haritası gibi çalışmalar, değerlendirme sürecinde dikkate alınacak. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından tespit edilen eksiklikler ve uygun bulunmayan unsurlar yatırımcıya bildirilecek. Yatırımcı, bu bildirim doğrultusunda başvurusunda değişiklik yapacak. Bildirilen eksiklik ya da uygunsuzlukları otuz gün içerisinde gidermeyen yatırımcının başvurusu iptal edilecek. Genel Müdürlük, Başvuru Değerlendirme Raporu'nu göz önünde bulundurarak projelere ilişkin kabul veya ret kararını oluşturup yatırımcılara iletecek. Reddedilen projeler için tekrar başvuru yapılamayacak. Projesi reddedilen başvuru sahipleri, kararın kendilerine tebliğinden itibaren on beş gün içerisinde itirazda bulunabilecek. Bu kapsamda yapılan itirazlar, yine genel müdürlük tarafından değerlendirilerek karara bağlanacak.

Makine, yazılım ve danışmanlığa destek var

Program kapsamında tanımlanan destek, proje hedeflerine ulaşmak için belirlenen yeşil dönüşüm uygulamalarıyla gerçekleştirilecek yatırım projelerine kullandırılacak. Desteklenecek projeler, doğrudan üretim tesisiyle sınırlı kalmak kaydıyla yeşil dönüşüm uygulamalarına yönelik olarak alınacak makine, teçhizat, teknoloji, yazılım ve donanım ile ölçüm, etüt, test ve danışmanlık hizmetlerini içerebilecek. Yatırımcıların proje hedeflerinin ölçüm ve tespiti ile yeşil dönüşüm uygulamalarına ilişkin çağrıda belirtilen başvuru tarihinden itibaren yapmış oldukları sertifikasyon, ölçüm, etüt ve test harcamaları da destek kapsamına alınacak. Ancak, halihazırda faaliyette bulunan bir tesisin üretim süreçlerinde yeşil dönüşüm uygulamalarını içeren iyileştirme sağlamaksızın gerçekleştirilecek yeni yatırımlar, yenilenebilir enerji üretimi tesisi kurulması, üretim tesisi dışında kalan yeşil bina ve bina yalıtım uygulamaları ile yeşil dönüşüm sürecinde kullanılacak teknoloji ve ürünlerin geliştirilmesi veya üretilmesine yönelik Ar-Ge veya yatırım faaliyetleri için devlet desteğinden faydalanamayacak.

5 ve 6. bölge desteği

Yeşil Dönüşüm Destek Programı kapsamındaki yatırımlar, genel olarak 5. bölgede uygulanan bölgesel desteklerden faydalanacak. Yatırımın, 6. bölgede olması halinde ise bu bölgedeki teşvikler geçerli olacak. Bu iki bölge için; KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, faiz desteği ve yatırım yeri tahsisi sağlanıyor. 6. bölge için ise ilave bazı teşvikler de mevcut. Teşvik belgesi kapsamında sağlanacak devlet yardımlarına ilişkin işlemler, Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından yürütülecek.

Hedefler yakından takip edilecek

Yatırım süresi bir yıldan uzun olan projeler, izleme süreci ile yakından takip edilecek. Bu durumda olan projeler için yatırımcı, Yatırım Teşvik Belgesi süresi boyunca, her bir yıl için yürütmekte olduğu projeye ilişkin gelişmeleri içeren Gelişme Raporu'nu bakanlığa sunacak. İzleme süreci içerisinde yatırımcıdan ek bilgi ve belge talep edilebilecek. Proje hedeflerinin izlenmesinde yerinde incelemeyi talep edilebilecek. İzleme sürecinde elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi neticesinde, proje kapsamındaki fiili gerçekleşme tutarının, proje tutarının yüzde 50'sinden az olması halinde, destek kesilebilecek. Teşvik alırken bakanlık tarafından sonlandırma kararı verilen projeler, öncelikli yatırım niteliğini kaybedecek. Başarısızlıkla tamamlandığı veya her bir proje hedefi bazında en az yüzde 75 oranında gerçekleşme sağlanamadığı tespit edilen projeler, öncelikli yatırım olma niteliğini kaybedecek.