Teos’tan açılan zaman tüneli

Efnan Atmaca - Milliyet Arkeoloji dergisinin İş Sanat’la birlikte 2022 yılında başlattığı Kültürel Miras Buluşmaları devam ediyor. Etkinliğin bu yılki ikinci adresi İzmir’in Seferihisar ilçesindeki Teos Antik Kenti oldu. 2022’de Teos’ta yapılan ilk etkinliğin ardından, Teos’taki bu ikinci buluşmada Kazı Başkanı Ankara Üniversitesi, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Musa Kadıoğlu, kent ve araştırma tarihinin yanı sıra çalışmalarda ortaya çıkan son buluntu ve bilgileri paylaştı. Kadıoğlu, planlanan çalışmalar hakkında da bilgiler verdi.

Mermer, metin, mimari

İonya Birliği’ne ait 12 antik kentten biri olan Teos’un tarihi MÖ bin yıl yılına kadar uzanıyor. Teos’u diğer şehirlerden ayıran Kadıoğlu’nun deyimiyle üç ‘m’: Mermerler, metinler ve mimarı. Dionysos’un oğlu Athamas tarafından kurulduğu düşünülen şehir MÖ 545 yılında Pers komutanı Harpagos tarafından ele geçiriliyor. 334’te Büyük İskender ile birlikte özgürlüğüne kavuşuyor ve onun ölümünden sonraki kaos sürecinde zor dönemler geçirip 241-197 arasında Roma egemenliğine giriyor. Teos’taki ilk arkeolojik kazı ve araştırmalar 1764-1765’te İngiliz Dilettanti Cemiyeti adında Richard Chandler ile Nicholas Revett tarafından gerçekleştiriliyor. Türk bilim insanları 1960’larda kazılara başlıyor. Kadıoğlu ise Teos Antik Kenti’nin kazı başkanlığını 2010 yılından beri yürütüyor. Kadıoğlu’nu buraya getiren sebeplerden biri Hermogenes. Helenistik mimarinin en saygın isimlerinden olan Hermogenes’in imzasını taşıyan Dionysos Tapınağı, kentin önemli bulgularından. Yeri gelmişken Teos’a Dionysos’un kenti demek yanlış olmaz. Eğlencenin, coşkunun ve bereketin simgesi olan Dionysos adına tarihte bu kentte pek çok şenlik düzenlediğini de ekleyelim. Öte yandan Dionysos Tapınağı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Geleceğe Miras projesi kapsamında ayağa kalkmaya hazırlanıyor. Tapınağı çevreleyen dış revakların bir bölümü restore edilerek geçmişten bugüne hikâyesini ziyaretçilerine anlatacak. Teos’ta beş tapınak buluyor. Biri Dionysos Tapınağı, diğeri Tanrıça Roma ve Augustus Tapınağı. Bu tapınağın kime ait olduğuna dair yazıt oldukça görkemli. Demeter ve Kore Tapınağı yine önemli yapılardan biri. En büyük sürpriz ise henüz kime adandığı belirlenemeyen ancak kazılardaki bulgulara göre boyutlarının oldukça büyük olduğunu düşünülen bir tapınak. Kadıoğlu, çalışmaların hızla devam ettiğini, yakında bu tapınağın gün yüzüne çıkarılacağını söylüyor.

En yüksek maaş

Akropolis, Tiyatro ve Bouleuterion(Meclis Binası) yine Teos’un önemli yapıları. Meclis Binası’yla ilgili önemli bir not buranın siyasete ev sahipliği yapmasının yanı sıra sınavlara da mekân olması. Bu bilginin ışığında eğitimle ilgili ilginç bir rakam verelim. Şu anda İzmir Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen yazıta göre o dönem en çok maaşı müzik öğretmenleri alıyor. Sanatçılar Birliği’yle öne çıkan Teos’daki tiyatronun rekonstrüksiyonu tamamlanmak üzere. Kadıoğlu, Teos’u yaşayan bir yer hâline getirmek için burada etkinlikler düzenlendiklerinin altını çiziyor. Yazının başında Kadıoğlu’nun üç ‘m’ tespitinden bahsetmiştik. Bu tespitteki en önemli madde belki de ‘metinler’. Çünkü Teos’ta bulunan metinler sayesinde dönemin siyasi, kültürel, günlük yaşamına dair pek çok gizem aydınlanıyor. Teos hakkında ayrıntılı bir yazı, Milliyet Arkeoloji’nin 21 Temmuz’da yayımlanacak olan 39. sayısında yer alacak.

Sanatın evi

Teos, MÖ 3. YY’ın ikinci yarısında şair, müzisyen, tiyatrocu ve şarkıcılardan oluşan Sanatçılar Birliği’ne ev sahipliği yapıyor. Ozan Antimakhon, şair ve besteci Pythermos, şair Anakreon, filozof Protagoras, hatip Glaukon bu isimlerden bazıları. Ancak bir süre sonra sanatçılarla Teoslular ekonomik sebeplerden dolayı ters düşüyorlar. MÖ 140’lı yıllarda sanatçılar Teos’tan gönderiliyor.