ABD’nin sırtını döndüğü yerlere bakan ‘yabancı’

Nil Kural - İstanbul  ABD’de kenara atılmış insanların hikâyelerine odaklanan Çinli sinemacı Chloé Zhao’nun 93. Akademi Ödülleri’nde “Nomadland”le yazdığı tarih, manşetlere “Bir ‘yabancının’ zaferi” olarak yansıdı. Oysa Hollywood’u Hollywood yapan Charlie Chaplin’inden Stanley Kubrick’ine Billy Wilder’ınden Alfred Hitchcock’una Paul Verhoeven’ından Alfonso Cuarón’una hep ‘yabancı’lar oldu. Bir göçmenler ülkesi olan ABD, dışarıdan bakışı ve onun getirdiği anlatım imkânlarını ve fikirleri dışlamadığını 93. Akademi Ödülleri’nde de gösterdi. Belki eleştiriyi bir ‘yabancı’dan geldiğinde daha rahat sindirdiğini ve artık kadınların temsiliyetine daha açık olduğunu da …

Çin’de bir sanayicinin kızı olarak doğan Zhao, 14 yaşında İngiltere’ye dil öğrenmek için taşındıktan sonra Batı’da kaldı. Massachusetts’de politika okuduktan sonra New York’taki saygın Tisch Sanat Okulu’nda okudu. Zhao, vatan veya yuva hissi olmayanlardan; “Hep yabancıyım, o yüzden de yabancılara ilgi duyuyorum” diyor. Nitekim ilk uzun metrajlı filmi “Songs My Brothers Taught Me” (2015), onu Güney Dakota’daki Amerikan yerlilerine ayrılmış bölgelere götürdü. 

17 ay bu bölgede yaşayan ve onlarca senaryo üzerinde çalışan Zhao, orada yaşayan insanların hikâyelerinden Los Angeles’a kız arkadaşıyla taşınmak isteyen bir genç ve 12 yaşındaki kız kardeşini odağa aldı. Bu bölgelerdeki fakirliğin, yaygın alkolizmin, imkânsızlıkların, kaçışın zorluğunu kendilerini canlandıran amatör oyunculardan aldığı etkileyici performanslar, belgesel benzeri bir yaklaşım ve şiirsel bir sinema diliyle gösteren Zhao’nun ilham kaynakları arasında Terrence Malick’i sayması şaşırtıcı değil.

Film, Sundance’in ardından Cannes’da Yönetmenlerin 15 Günü bölümünde gösterildi. Zhao, toplumun kenarına atılmış ve zorluklar içinde yaşayan Amerikan yerlilerinin sorunlarını yüksek sesle bağıran bir film yapmadı, ama sorunları yadsımadı da. ABD’nin genlerine işlemiş vicdan azabını yüzlerdeki ifadelerle, çıkışsızlıkla hatırlatır ve umuda, iyiliğe yer açan bir finalle noktaladı.

Vatan Muğlak Bir Yer

İkinci filmi “The Rider”ın (2017) kahramanı Brady Jandreau’yla da ilk filmini çekerken tanıştı. Rodeo yıldızıyken bir kaza geçirip beyin hasarı yaşayan Brady’nin ailesiyle ilişkisine odaklanan “The Rider” da ilk filmin temalarına ve anlatım araçlarına sadık kaldı. Amerikan yerlisi bölgesinin şartlarını gösterdi, çıkışı rodeoda bulan ve mesleğinden mahrum kalan Brady’nin trajedisinin finalinde de yine umut buldu.

Ona, Oscar tarihinde En İyi Yönetmen Ödülü’nü kazanan ikinci kadın ve ilk Asyalı kadın unvanı kazandıran “Nomadland”de ilk kez profesyonel bir oyuncuyla, Frances McDormand’la çalıştı. Kaynağı, Jessica Bruder’in “Nomadland: Surviving America in the Twenty-First Century” adlı kurmaca olmayan kitabıydı. İşini ve eşini kaybedip karavanıyla gezgin bir yaşam kuran Fern’in yolculuğu da Zhao’nun sevdiği bozkırlar, Orta Amerika ve yine toplumun genelinin görmek istemediği yerlere uzandı. Zhao, üç filminde de ABD’nin sırtını döndüğü yerlerde şiirsellik, gündelik nezaket ve iyiliğin getirdiği gücü gördü. 

Ödül konuşmasında büyüdüğü Çin kültürüne atıfta bulunan ve okuduğu bir klasik Çin şiirindeki “İnsanlar iyi olarak doğar” cümlesini söyleyen Zhao, “Bazen tersi doğru gibi gelse de, dünyanın neresine gidersem gideyim, tanıştığım insanlarda iyilik buldum” diye noktaladı. En sevdiği şarkının Morrissey’in “Home is a Question Mark”ı (vatan muğlak bir yer) olduğunu söyleyen Zhao, aidiyetsiz baktığı Amerikan kırsalında gördükleri, Akademi’nin takdirini kazandı. Tıpkı geçen yıl Bong Joo Ho’nun kapitalizmin en sert çelişkilerine eğildiği “Parazit”in kapitalizminin kalesinde baş tacı edilip Akademi Ödülleri’nde başka bir tarih yazması gibi…

Çin sessiz kaldı

Zhao’nun başarısı ülkesi Çin’de sessizlikle karşılandı. Ülkenin önemli haber ajansları Zhao’nun Akademi Ödülleri’ndeki zaferini vermedi. Çin ile Zhao arasındaki gerilimin kaynağı yönetmenin 2013’te verdiği bir söyleşide büyüdüğü ülkeyi “yalanlar diyarı” olarak nitelendirmesi. Zhao’nun Akademi Ödülleri’nin açıklanmasından sonra yeniden gündeme gelen bu söyleşinin ardından Zhao, milliyetçi çevreler tarafından “hain” olarak nitelendirilmiş, Akademi Ödülleri’nin yayını durdurulmuştu.

Sırada Marvel var

Zhao, çoğu bağımsız sinemacı gibi büyük bir ticari filmi üstlendi. Yönettiği Marvel uyarlaması “Eternals”ın kasım ayında izleyiciyle buluşması planlanıyor. Angelina Jolie, Salma Hayek, Richard Madden ve Kumail Nanjiani’nin canlandırığı ölümsüz süperkahraman filminin Marvel evrenini değiştireceği konuşuluyor. Zhao’nun hayranı olduğu Marvel evrenine özgün imzasını getirip getiremeyeceği sorusu bu yıl yanıtlanacak.