Liderlik koltuğu kadınlara uzak

Aysel Bozan Yılmaz - Kadınlar, bilimden siyasete, iş dünyasından sanata hayatın her alanındalar. Ancak ne kadar yetenekli ve başarılı olsalar da toplumsal cinsiyet normları ya da önyargılar nedeniyle liderlik pozisyonlarında yeterince varlık gösteremiyorlar. Pek çok kurumda kariyerine birlikte başlayan kadınlar, yıllar içerisinde hem terfide hem de gelirde erkek meslektaşlarının gerisinde kalıyorlar. Her 8 Mart Dünya Kadınlar Günü vesilesiyle kadın erkek eşitliğinin önemine dair haberler, paylaşımlar gündem oluyor ancak sonrasında yine unutuluyor. Üstelik bu durum, tüm dünyada böyle.

Dünya Ekonomik Forumu’nun Haziran 2024’te yayınladığı Küresel Cinsiyet Farkı Raporu’nda, tam eşitliğe ulaşmanın 134 yıl süreceğine dikkat çekiliyor. Hiçbir ülkenin henüz tam cinsiyet eşitliğine ulaşmadığını ortaya koyan raporda, Türkiye’nin 146 ülke arasında 127. sırada olduğu görülüyor. İzlanda ise eşitlikte 15 yıldır birinci sırada yer alıyor. Onu Finlandiya, Norveç, İsveç ve Almanya takip ediyor.

Dört kadın müdür

Türkiye’de eğitim kurumları incelendiğinde kadınların alt kadrolarda oranı artmasına rağmen yönetim kadrosunda varlık gösteremediği görülüyor. Örneğin Cumhuriyet’in kuruluşundan bugüne göreve gelen 67 Milli Eğitim Bakanı’ndan sadece 1’i, Nimet Baş (Çubukçu), kadındı. Şimdi ise 4 bakan yardımcısı arasında da Celile Eren Ökten’in olduğu görülüyor. MEB’e bağlı müdürlük ve başkanlıkların yer aldığı 23 birimin sadece 3’ünde kadın bulunuyor. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürü Tuba Korkmaz, İç Denetim Birimi Başkanı Dr. Sibel Şatana, Özel Kalem Müdürü Bircan Kolcu, yönetici koltuğunda oturuyor. İl milli eğitim müdürlükleri incelendiğinde de 81 ilde, Çanakkale İl Millî Eğitim Müdürü Mine Hayta, Mersin İl Millî Eğitim Müdürü Fazilet Durmuş, Kırklareli İl Millî Eğitim Müdürü Hilal Liliyar Özefsun, Niğde İl Millî Eğitim Müdürü Elif Özbek olmak üzere, 4 kadın bulunuyor. Oran yüzde 5 bile değil. Oysa ki öğretmen sayıları incelendiğinde 1 milyon 168 bin 896 öğretmenin, 452 bin 814’ünün erkek, 716 bin 82’sinin kadın olduğu görülüyor. Yani yüzde 61’ni kadınlar oluşturuyor.

Rektörlerde oran yüzde 8

Yükseköğretim Kurulu’nda (YÖK) da durum farklı değil. Kuruluşundan bugüne YÖK’e 8 başkan atandı; içlerinde hiç kadın yok. YÖK’ün başkan dahil, 19 üyesi var; sadece 3’ü kadın. 15 kişiden oluşan Yükseköğretim Denetleme Kurulu Üyesi arasında ise hiç kadın bulunmuyor. Kurulun teşkilat şeması incelendiğinde, genel sekreter, daire başkanlığı, müşavirlik adı altında 18 birim bulunuyor; sadece 4 kadının görev yaptığı görülüyor. 203 üniversite var; 16’sının rektörü kadın. Oran yüzde 7,8. Geçen yıl 18 kadın rektör vardı. YÖK’e bağlı 4 meslek yüksekokulunun da 2’sinde müdürlerin kadın olduğu görülüyor.

YÖK’ün paylaştığı son verilere göre Türkiye’deki üniversitelerde toplam 184 bin 21 öğretim elemanı görev yapıyor; 97 bin 532’si erkek, 86 bin 489’u kadın. Buna göre kadın akademisyenlerin oranı yüzde 47. Toplam araştırma görevlisinin yüzde 55’i, öğretim görevlisi kadrosunun ise yüzde 52’si kadınlardan oluşuyor. Profesörlerin yüzde 35’ini, doçentlerin yüzde 43’ünü, doktor öğretim üyelerinin de yüzde 48’ini yine kadınlar teşkil ediyor. Ünvan arttıkça kadınların temsil oranının düştüğü görülüyor.

Dünyada en iyileri yönetiyorlar

Times Higher Education (THE) Dünya Üniversiteler Sıralaması 2025 analizine göre, en iyi 200 kurumun 55’i kadınlar tarafından yönetiliyor. Geçen yıl bu sayı 50’ydi. ABD’de, dünya çapında en prestijliler arasında yer alan 8 üniversitenin oluşturduğu Ivy League’deki (Sarmaşık Ligi) üniversitelerden Columbia, Dartmouth, Yale ve Brown olmak üzere dördünde rektörler kadın. THE’nin veri toplamaya başladığı 2015 yılına göre kadın rektörlerin oranında yüzde 82’lik bir artış bulunuyor.

‘Unvanlar yerinde sayıyor’

Türkiye’de kadınların akademik hayattaki rolünü değerlendiren Altınbaş Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Dilek Şirvanlı Özen, “Kadınların akademide daha görünür hale geldiğini görüyoruz ki bu hepimiz için sevindirici bir gelişme. Ancak istatistiklere baktığımızda kadınların akademiye güçlü bir başlangıç yapmalarına rağmen maalesef yükseldikçe sayılarının azaldığını görüyoruz” dedi. Şirvanlı, “Türkiye’de üniversite sıralarındaki kız öğrencilerin oranı yüzde 51,7’ye yükseldi. Kadın akademisyen oranı ise yüzde 46,4 ile Avrupa ve OECD ortalamasını geride bıraktı” ifadelerini kullandı.