Kovid-19 peş peşe ölüm getirince 'Genlerimize bakın' demişlerdi! Uzmanlar açıkladı
Rize'de yaşayan Genç ailesinin 15 ayda 9 üyesinin de Kovid-19 sebebiyle hayatını kaybetmesi akıllara pek çok soru getirdi. Uzmanlar art arda yaşanan bu ölümlere genetik bir sebebin yol açabileceğini belirterek dikkat çeken açıklamalarda bulundu.
Senim Tanay Karakuş - Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr - Rize Güneysu'da yaşayan Genç ailesinde 15 ayda 9 kişinin koronavirüs nedeniyle hayatını kaybetmesi, Türkiye'nin gündemine oturdu. Endişe içinde yaşayan ailenin 25 üyesi 3 ay önce aşılarını olmuştu ancak geçtiğimiz hafta virüse yakalanan bir çocuk annesi Şenay Genç Yalçınkaya da iki gün önce hayatını kaybetti.
Aile üyelerinden Ali Genç, “Koronavirüsten 9 yakınımızı kaybettik. Biz koronavirüsle büyük bir sınav veriyoruz. Aileden geriye 5 kişi kaldık. Biz aşılarımızı olduk, 'Her şey bitti' diye sevinmiştik ama sevincimiz kursağımızda kaldı. Ne yapacağız bilemiyorum. Aşılarımız mı bize fayda etmedi, genlerimizde mi problem var? Başından beri hep söylüyoruz. Bizim genlerimiz araştırılsın" şeklinde konuştu. Yaşanan bu olay pek çok kişinin aklında soru işaretleri yarattı. Art arda gerçekleşen bu ölümlere nelerin yol açtığını ve neler yapılabileceğini uzmanlara sorduk.
'BELİRLİ GEN GRUPLARI ARAŞTIRILIYOR'
Üsküdar Üniversitesi Öğretim Üyesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan, Kovid-19’un genetik yönden incelenmesi için belirli çalışmalar yapıldığını belirtti. Prof. Dr. Ulucan, “Yapılan çalışmalarda birtakım sonuçlara ulaşıldı. Bazı kişilerin savunma sistemleri oldukça aktif yani vücutları virüse karşı çok hızlı tetikleniyor. Bu durum buna benzer enfeksiyon durumlarında bazen tehlikeli boyutlara ulaşıyor. Pandemi başında asemptomatik ve semptomatik vakalarının gen diziliminin karşılaştırılmasını önermiştik, böyle bir çalışma bize önemli veriler sağlayacaktır" dedi.
Kovid-19 pandemisinin ilk ortaya çıktığı dönemde, Çin’de yapılan araştırmalarda kan gruplarıyla ilgili bazı sonuçlara ulaşıldığını dile getiren Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Çin’de yapılan çalışmalarda A grubu ile ilgili sonuçlara ulaşılmıştı. Bu kan grubuna sahip kişilerin Kovid-19’a daha fazla yakalandığı belirlenmişti. Bununla birlikte 'Neden erkekler daha çok enfekte oluyor?' şeklinde sorulara da cevap arandı. Bu soruya davranış kalıpları üzerinden cevap bulunmaya çalışıldı. Ancak şu an gelinen noktada görüyoruz ki kadın-erkek farklılığı boyutunda kadınlar genetik anlamda daha zenginler. Burada kan gruplarıyla ilgili net bir şey söylemek çok iddialı olur. Konu elbette virüs ile ilişkili ama çalışmalar halen devam ediyor. Genetik çalışmalarda hızlı sonuç alınamaması doğal bir durum. Bu uzun bir süreç" şeklinde konuştu.
Kovid-19’a yakalanan kişilerin hastalığının ağır mı yoksa hafif mi geçeceğini önceden tespit eden bazı testler konusunda da çalışmalar olduğunu paylaşan Ulucan, “Bu konuda bazı firmalar çalışmalar yaptılar. Kişilerin hastalığı hafif veya ağır geçireceklerine yönelik bilgi sahibi olunabilmesi açısından çalışmalar yapıldı. Ancak bu çalışmanın ne kadar etkili olacağı bir tartışma konusu. Ayrıca bu iş, insanların psikolojisini de olumsuz şekilde etkileyebilir. Ağır geçireceğini düşünen kişinin telaşını artırır, hafif geçireceğini düşünen kişinin de önlemleri gevşetmesine neden olur. Çok yararlı bir yöntem olmayabilir. Kesin olan bir şey var ki koronavirüs tedavisinde, biyolojik odakların belirlenmesinde, etkin ilacın bulunmasında genetik veriler olayın merkezinde ve olmazsa olmazı ki zaten bunlar yapılıyor. Tabii keşke salgının başında hayatını kaybedenlerin genetik dizilimi ile hastalığı hafif atlatanların genetik dizilimi karşılaştırılmış olsaydı. Bununla ilgili yurt dışında çalışmalar var ama şu an için yeterli olduğu söylenemez. Zamanla çalışmalar artacaktır diye tahmin ediyorum" ifadelerini kullandı.
'KESİNLİKLE BELİRLEYİCİ BAZI SEBEPLER VAR'
Medipol Mega Üniversite Hastanesi Göğüs Hastalıkları Bölümü'nden Prof. Dr. Muhammed Emin Akkoyunlu da, “Öncelikli olarak şunu bilmek gerekiyor ki bir ailede eğer birden fazla kişi koronavirüs yüzünden vefat ediyorsa altta yatan kesinlikle belirleyici bazı sebepler var. Yaklaşık 7-8 ay önce yapılan çalışmalarda özellikle HLA genetik yapısı üzerinde Kovid’e karşı hassasiyetin fazla olduğu ya da sitokin fırtınasına daha fazla yatkınlığın oluştuğunu gösteren bazı genetik durumlar söz konusu oldu. Bu tablo açıkçası genetik konusunda eğer bir ailenin erkek bireyleri hastalığı ağır geçiriyorsa diğer erkeklerin de daha ağır geçirme olasılığının olabildiğini gösteriyor" bilgisini paylaştı.
"Beslenme şeklinden tutun da aşı karşıtı söylemlere kadar her şey Kovid-19’un gidişatını etkiliyor" diyen Akkoyunlu sözlerini şöyle devam ettirdi: "Kan grupları da her zaman genetik söz konusu olduğu zaman ön plana çıkartılan tartışmalar içerisinde yer aldı. Kan grubu 0 olanların Kovid-19'a yakalanma ve hastalığı ağır geçirme riski daha az olduğu gibi şeyler söylendi. Ancak bu çalışmaların tamamına yakını için diyebiliriz ki istatistiki olarak anlamsız veya çok minimal düzeyde anlamlı. Yani gerçek hayata yansımayacak düzeyde farklılıklar gösteriyor. Bunlara bakarak 0 grubunun A grubuna üstünlüğü var mı noktasında bir anlam çıkarabilirsiniz ama o verinin gerçek olduğunu ve hayata yansıdığını söylemek mümkün değil. Demek istediğim sadece istatistiki olarak bir farklılık var. Onun için kan grubu değil de daha çok genetik savunma sisteminin altyapısından kaynaklanan problemler ya da o ailenin genel davranışlarına; aşı yapılıp yapılmadığına, nasıl beslendiğine ve ek takviyeler alıp almamasına bağlı olarak hastalığın iyi ya da kötü geçmesi şekilleniyor."
'VİRÜSÜ HANGİ KAYNAKTAN ALDIKLARI ARAŞTIRILMALI'
Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Öğretim Üyesi Prof. Dr. İftihar Köksal, salgının çok hızlı yayıldığını söyledi ve “Öncelikle aile içi bulaş çok hızlı yani kişiler aynı ortamda yaşıyorsa birbirlerine bulaştırma ihtimalleri yüksek. Bir de tabii ki genetik yatkınlık olabilir. Kromozomlardaki yapı farklılıkları bunun altında yatan bir sebep olabilir. Net şekilde konuşabilmek için konunun araştırılması ve üzerine çalışılması gerekir. Bu kişilerin genetik dizilimleri ile birlikte aynı ortamda yaşayıp yaşamadıkları ve virüsü hangi kaynaktan aldıkları da araştırılmalı. Ancak çalışmalardan sonra net bir cevap verilebilir” şeklinde konuştu.
Aşı olmanın da bu süreçte etkili olduğunu belirten Köksal, “Bu ayrı bir husus ve kişiye göre değişen bir durum. Aşının yapılma zamanı, kişilerin sahip olduğu diğer hastalıklar, hatırlatma dozlarının yapılması gibi birçok etken süreçte etkili olabilir. Hepsinin dikkate alınması lazım. Bağışıklık sistemi iyi olmayan kişilerde aşının cevabı düşük olur. Konunun detaylıca araştırılması gerekiyor" vurgusunu yaptı.
'DOKTORA BAŞVURU SÜRECİ DE ÇOK ÖNEMLİ'
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İlyas Dökmetaş da Kovid-19’u etkileyen birçok etken olduğunun altını çizdi. Dökmetaş, “Kişinin bireysel özellikleri, genetik özellikleri, kilo durumu, tansiyon durumu, diğer hastalıkları gibi onlarca etken var ve bunların hepsi Kovid-19’u etkiliyor. Ayrıca doktora başvuru süreci de oldukça önemli çünkü Kovid-19’da virüs sadece akciğerleri etkilemiyor, karşımızda birçok organı ve damarları etkileyen bir virüs var. Bu sebeple genetik yapı da virüsün her vücutta farklı etki yaratmasına neden olabilir" açıklamasını yaptı.
"Ayrıca tedavinin ne kadar uygun olduğu da önemli. Bu zamana kadar virüse karşı tam etkili bir ilacımız yoktu" diyen Prof. Dr. İlyas Dökmetaş, "Daha önce kullanılan ilaçlar farklı mekanizmalara etki edip virüsü yavaşlatacağı düşünülerek kullanıldı ama şu anda yeni bir ilacımız var. Çalışmalar bize gösterdi ki bu ilaca erken dönemde başlanıldığında hastaneye yatış oranlarını azaltıyor. Bu aileye önerimiz şu olabilir: Hastalığa yakalandıklarında derhal hekime başvurmalılar, gerekli koruyucu önlemler altında tedavilerini devam ettirmeliler" diyerek sözlerini noktaladı.
KOVİD-19'DAN ÖLÜM RİSKİNİ İKİ KATINA ÇIKARIYOR
Geçtiğimiz kasım ayında Oxford Üniversitesi'nden bilim insanları, koronavirüs kaynaklı akciğer yetmezliği ve ölüm riskini iki katına çıkaran bir gen tespit ettiler. Yapay zekâ ve yeni moleküler teknolojileri kullanılarak yapılan çalışmalar sonucu saptanan gene 'LZTFL1' adı verildi. Araştırmaya göre Güney Asya kökenlilerin yüzde 60'ı, Avrupa kökenlilerin ise yüzde 15'i koronavirüsü ağır geçirmelerine sebep olacak bu geni taşıyor.
KORUYUCU ETKİ SAĞLAYAN BİR GEN DE TESPİT EDİLDİ
2020 sonlarında elde edilen bulgulara dayanan bir çalışma da Kovid-19 vakalarıyla bağlantılı çok sayıda genetik mekanizmaya açıklık getirdi. Akademik dergi Nature Genetics'te yayımlanan çalışmada, Kovid-19'u şiddetli geçirenlere koruma sağlayabilecek bir gen varyantı keşfedildi. Daha önce de bazı antiviral mekanizmalarla ve koronavirüsü ağır geçirme olasılığının yüzde 23 düşmesiyle ilişkilendirilen OAS1/2/3 gen kümesini araştıran ekip, rs10774671 geninde bulunan bir genin, Afrika kökenli kişilerde Kovid-19 kaynaklı hastaneye yatışa karşı koruma sağladığını gösterdi. Daha önceki çalışmalarda aynı etki Avrupa kökenli kişilerde de görülmüştü.
s10774671 geni ile ilgili halen çok fazla bilinmeyen var ve bu nedenle araştırmaların sürdürülmesi büyük önem taşıyor. Araştırmacılara göre koruyucu etki, varyantın OAS1 genindeki etkisiyle ilişkili. Varyant nedeniyle daha uzun OAS1 proteini kodlanıyor, bu da normal forma kıyasla SARS-CoV-2 virüsünü parçalamada daha etkili oluyor. Uzmanlar genetik risk faktörlerinin ayrıntılı olarak ele alınmasının, Kovid-19'a karşı yeni ilaçlar geliştirmenin anahtarı olduğunu dile getiriyor.
