Kölelikten gizli ırkçılığa

ABD’de Kaliforniya Üniversitesi’nde doktora çalışmalarını sürdüren Beyzanur Han Tunçez, azınlıkların siyasi davranışları ve ırkçılık üzerine araştırmalar yapıyor, dersler veriyor. ABD’de siyahi George Floyd’un polis tarafından öldürülmesiyle başlayan olaylar üzerine Tunçez ile ABD’de ırkçılığın tarihini ve bugününü konuştuk.

- ABD’de ırkçılığın kökenleri nereye dayanıyor?

Siyahiler bu ülkeye, Latinolar (ABD’de Latin Amerika kökenli kişilere verilen ad) gibi sınırı geçip gelmediler. Uçağa atlayıp göç yoluyla da gelmediler. İstekleri dışında 400 yıl önce buraya getirildiler. Beyaz adamın yapmak istemediği işleri yapması için köleleştirilerek getirildiler. Çoğu okuma-yazma bilmiyordu, öğretilmiyordu. Köleliğin hep geçmişte kaldığı söyleniyor ama 400 yıllık bir pratiğin bugünü etkilememesi çok absürt. Şekli değişti sadece ırkçılığın. Eski tarz ırkçılığın yerini üstü kapalı ırkçılık, gizli ırkçılık aldı.

- Köleliğin kaldırılmasının ardından 1960’lara kadar ne gibi yasal engeller vardı?

Amerikan İç Savaşı (1861-1865) bittikten sonra köleliğin de bittiği fark edildi. Fakat bu kabullenilemediği için 1870’lerden sonra yasal düzeyde bu insanların hayatı yaşanılmaz kılındı. “Jim Crow Yasaları” (Irkların ayrı tutulmasını zorunlu kılan yasalar) geldi.  1870’lerden 1965’e kadar siyahlar, oy kullanma hakkından mahrum bırakıldı. Oy kullanmak için 1 dolar vergi getirildi. Bugün için 35 dolara denk geliyor. Bu insanlar maaşlı değil, kölelik bittikten sonra iş bulamadılar. Bu paraları veremediler. Jim Crow Yasaları’nı yapanlar şunu fark etti: Siyahileri sandıktan uzak tutuyoruz ama fakir olan beyazı da sandıktan uzak tutuyoruz. Fakir olan beyaz da bu 1 doları veremedi. O yüzden şunu getirdiler; eğer büyükdeden bu ülkede oy kullandıysa sen de kullanabilirsin. Siyahların büyükdedesi köleydi, oy kullanamazdı. Sonra okuma yazma testi yapmaya başladılar. O an sandık görevlisi sana okuma yazma bilmiyorsun diyorsa oy kullanamazsın. Bu yasalar o kadar işe yarıyor ki siyahların yüzde 90-95’ini sandıklardan uzak tutuyorlar.

Ekonomik fark

Zaten ayrım meselesini biliyoruz. Aynı otobüse yan yana gidemiyorlar. Aynı mahallelerde yaşayamıyorlar. “Jim Crow”un getirdiği tamamen iki ayrı dünya. Bu yasalarla siyahların zenginleşme ihtimali de ellerinden alındı. Bugün Amerika’da orta sınıfın servet aktarımının birinci yöntemi ev. Beyazlar, hayata ev sahibi olarak başlıyor. Siyahlara ise 1980’lere, 1990’lara kadar ev alması için kredi verilmedi. Siyahlarla beyazlar arasında 15-20 kat servet farklılığı var.

- Eğitim alanındaki yansıması nasıl?

Geçmişte birçok okul “beyaz okul” olduğu için siyahlar giremiyordu. Eğitim, tamemen kaynağa bağlı bir mesele. Bugün de lisansa girme oranları çok daha az. Arada not ortalaması farkı da oluyor çünkü siyah öğrenci üç işte birden çalışmak zorunda kalıyor. 1000 tane doktora öğrencisi mezun oluyorsa bunlardan taş çatlasın 10’u siyahi.

ABD’DE KİLOMETRE TAŞLARI

- 17. Yüzyıl: Afrikalılar, köle olarak ABD’ye getirildi

- 1739: İlk köle isyanlarından Stono İsyanı gerçekleşti.

- 1776: Amerika, Büyük Britanya Krallığı’ndan ayrılıp bağımsızlığını ilan etti.

- 1861-1865: Amerikan İç Savaşı.

- 1863: ABD Başkanı Abraham Lincoln, Özgürlükler Bildirgesi’ni yayımlayarak kölelerin özgürleştirilmesinin önünü açtı.

- 1865: Köleliği yasaklayan Anayasa değişikliği kabul edildi.

- 1880’lar: Irk ayrımcılığını yasal hale getiren, siyah ve beyazları sosyal hayatta birbirinden uzak tutan “Jim Crow Yasaları” yürürlüğe girmeye başladı.

- 1954: Beyazların gittiği ilkokula alınmayan Linda Brown adına açılan dava sonucunda okullardaki siyah-beyaz ayrımı kaldırıldı.

- 1955: Rosa Parks, otobüste koltuğunu beyaz bir adama bırakmayı reddettiği için tutuklandı. Bu olay, Sivil Haklar Hareketi’nin dönüm noktası oldu.

- 1964: Martin Luther King’in öncülüğündeki Sivil Haklar Hareketi’nin çabaları sonucunda ayrımcılığı yasaklayan Sivil Haklar Yasası kabul edildi.

- 1965: Siyahların oy kullanmasını zorlaştıran uygulamalar kaldırıldı.

‘HAYIRSEVER’ KÖLE TÜCCARI!

Floyd’un öldürülmesinin ardından İngiltere’de de gösteriler başladı. Bristol kentindeki gösteride 17. yüzyılda köle ticareti yapan Edward Colston’un heykeli nehre atıldı. Colston, köle ticaretini tekeline alan Royal African Company ile yaklaşık 80 bin Afrikalıyı ABD’ye götürdü. Birçoğunun ölümüne neden oldu. Kaynağı köle ticareti olan servetini, ölümünden sonra yardım kuruluşlarına dağıttı. Bu yüzden, adını taşıyan pek çok kurum var.

YARIN: POLİS ŞİDDETİ VE SİYAHİLERİN OY VERME DAVRANIŞLARI