Corona Virüs dezenfektanı nasıl kullanılır? Ellerimizi nasıl yıkamalıyız, el dezenfektanı nasıl yapılır?

Türkiye’de de görülen coronavirüsten korunmak için birçok kişi dezenfektan, kolonya ve maskelere yöneldi. İlgi o kadar büyüdü ki Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın açıklamasının ardından neredeyse tüm eczanelerde, internet sitelerinde bu ürünler hızla tükendi. Peki fahiş fiyatlara rağmen tercih edilen ürünlerin doğru kullanımı hakkında neler biliyoruz? El dezenfektanları ne işe yarıyor? Dezenfektanlar virüsleri tamamen öldürüyor mu? Evde dezenfektan hazırlanır mı? Virüse karşı koruyucu maske kullanılmalı mı? Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Bölümü uzmanları Prof.Dr. Sibel Gündeş ile Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu merak edilen soruları Milliyet.com.tr için cevapladı. Senim TANAY KARAKUŞ'un özel haberi...

Dezenfektan nedir, içeriğinde neler bulunur? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Birçok çeşit dezenfektan madde bulunuyor. Virüslere karşı etkili olanlar alkol bazı ürünlerdir. Bunlar yüksek derecede alkol barındırıyorlar ve koruyuculuk özellikleri de çok yüksek. Tabii çok farklı çeşitte olanları var. Alkol oranı yüksek olunca cilt kuruluğu, egzama gibi yan etkileri olabiliyor. Bunun için özellikle el dezenfektanlarına yumuşatıcı gibi, nemlendirici gibi maddeler eklenebiliyor. Toplum sağlığı için öncelikli olarak önerilen alkol bazlı olan el dezenfektanları ve duyarlı ciltler için de bunun nemlendiricili olanları tercih edilebilir. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Dezenfektan, canlı ya da cansız yüzeylerdeki hastalık yapan mikroorganizmaları uzaklaştıran ya da öldüren kimyasal maddelerdir. El dezenfeksiyonu için genellikle kimyasal dezenfektanlar kullanılır. 

El dezenfektanları nelerde işe yarıyor? Dezenfekte etme mekanizması nasıl çalışır? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Özelliklerine göre çok farklı dezenfektanlar var fakat alkol bazlı olanlar hem bakterilere hem virüslere karşı son derece etkindir. Direkt olarak bakteri ve virüsün hücre zarını parçalayarak mikroorganizmanın ölmesini sağlarlar. Cansız ve canlı yüzeylerde olmak üzere kullanılabilecek farklı dezenfektanlar vardır. Bunlar için de kullanım prospektüsüne bakılmalıdır çünkü etkileri birbirinden farklıdır. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Görünür ya da görünmez kirlenme olduğunda el dezenfektanı hastalık oluşturan mikroorganizmaların kendi vücudumuza ya da başka kişilere, yüzeylere hastalık bulaştırmasını engellemek amacıyla kullanılır. En sık ve en güvenli kullanılan alkol bazlı el dezenfektanlarıdır. 

'Hiçbir ürün el yıkama ve sabunun yerini tutamaz'

El dezenfektanları, kolonyalar kaç derece üstü alkol içerirse virüse karşı etki sağlar? Satılan bütün dezenfektanları kullanabilir miyiz? Dezenfektan satına alırken hangi kriterleri gözetmeliyiz? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Prospektüsler muhakkak okunmalıdır. “Bakteri ve virüslere karşı etkindir” yazısı var ise kullanmakta hiçbir sakınca yoktur. El dezenfektanlarının üstünde çok duruluyor ancak hiçbir zaman bir el dezenfektanı el yıkamanın ve sabunun yerini tutamaz. Asıl olan, bu konunun üzerinde durmaktır. Mikroorganizmalar, özellikle solunum virüsleri zarı lipit yani yağ molekülleri içeren zarfları var. Dolayısıyla yağ çözücülerinin yani sabunların tamamı bu virüsü yok edebiliyor, öldürme gücü yüksek. Kolonyanın içerisindeki alkol oranı düşüktür. Dolayısıyla belli bir temizlik sağlayabilir ancak virüs ve bakterilerin yüzde 100’ünü öldürücü etkisi yoktur. Bu nedenle el dezenfektanları ve sabun olmadığında mutlaka belli bir koruyuculuk sağladığı için kullanılabilir ancak bir sabunun ya da el dezenfektanlarının yerini tutması mümkün değildir. El dezenfektanlarının alkol oranı yüzde 65-70’in üzerinde olmalıdır. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Alkol bazlı el dezenfektanları çok kısa sürede buharlaştığı için genellikle 2 ila 5 saniye içerisinde mikroorganizmaların çoğunu öldürür. Hastanelerde kullandığımız alkol bazlı dezenfektanlar içeriğindeki alkol oranı ayarlanmış ve son kullanma tarihleri yazılmış dezenfektanlardır. Evlerde kullanılan kolonya dediğimiz maddeler 70 derece ve üstü alkol içeren 70 ila 90 derece arasında dezenfektan özelliği olan kimyasallardır. Ağzı açık kalmış kolonyaların alkol içeriği hızla buharlaşacağı için mikrop öldürme özelliği azalabilir. O nedenle büyük volümdeki dezenfektan ve ev kolonyalarının ağzının sıkı kapatılması koşuluyla 60 ila 90 derece arasında dezenfektan özelliği olan kimyasallardır. 

Bazı dezenfektanlar daha sert ve kesin bir kokuya sahipken bazıları parfüm de içerebiliyor. Hangisine güvenmeliyiz? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Hiç fark etmez. Yumuşatıcı, kokulu, kokusuz, nemlendiricili gibi etkileri olanların hepsi tercih edilebilir. Ne derece etkili olduğu bilindikten sonra, alkol oranı bilindikten sonra diğerleri kişilerin tercihine kalmıştır. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Hiçbir dezenfektanı ellerimizi dezenfekte ederken koklamamamız gerekir çünkü içeriği nedeniyle solunum yolları için zararlı olabilir. Bu nedenle parfümlü olmasının hiçbir faydası yoktur. Tercih nedeni değildir. 

El dezenfektanı nasıl uygulanırsa etkili olur? Yöntemi nedir? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Elleri su ve sabunla yıkayamadığımız şüpheli her temastan sonra dezenfektanlarını kullanmak gerekiyor. Genellikle elin içerisine bir yaklaşık 2.5 cm çapında, fındık tanesi büyüklüğü kadar bir miktar sıkılır. Özellikle parmak araları ve el bileği unutulmayacak şekilde 20 saniye kadar elleri ovalamak yeterli olacaktır. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Etkili olması için avucu doldurması ve elin avuç içi ve dışında parmak aralarında bilekleri içine alacak şekilde ovalanarak yayılması gerekir. Çok kısa sürede buharlaşabilme özelliği ve 2 saniye içerisinde de bakterileri ve virüsleri öldürme özelliği olduğu için hızla el üzerinde yayılması gerekir. 

El dezenfektanlarındaki alkol mü yoksa el yıkamak mı? Hangisi daha koruyucu? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Su ve sabunun yerini hiçbir şey tutmaz. Her zaman mümkünse el yıkamak tercih edilmelidir. El yıkamanın mümkün olmadığı durumlarda el dezenfektanlarına başvurulmalıdır. AVM, toplu taşıma gibi alanlarda bulunduktan sonra ellerin yıkanabileceği bir lavaboya varana kadar el dezenfektanları kullanılabilir. Ancak el dezenfektanına güvenerek el yıkamaktan kaçınmak asla önerilmez. Muhakkak ilk fırsatta eller yıkanmalıdır. 

Dezenfektanlar coronavirüsü tamamen öldürüyor

Dezenfektanlar virüsü tamamen ortadan kaldırıyor mu? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Eğer etiketinde “Bakteri ve virüslere karşı etkilidir” yazıyor ise tamamen ortadan kaldırır. Farklı oranlarda alkol içeren farklı dezenfektanlar vardır ancak virüsler için etkilidir uyarısı olan dezenfektanlar güvenilirdir. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Dezenfektanların çoğu zarflı virüslere karşı etkilidir. Bunlar HIV, Hepatit B, influenza ya da coronavirüs gibi insanlarda hastalık yapan virüslerin, sporsuz bakterilerin çoğunda etkilidir. 

'Bulaşık deterjanları da coronavirüsü öldürüyor'

El dezenfektanlarını nasıl kullanmalıyız? Eşyalarda, giysilerde, cep telefonları ya da vücudumuzun başka yerlerinde de etki sağlıyor mu? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Tabii ki sağlayabilir. Cansız yüzeyler için üretilen dezenfektanlar daha kurutucu özelliktedir, daha serttir. Şüpheli kullanım sonrası eşyalar için kullanılabilir. Şu unutulmamalıdır: Evlerde kullanılan bulaşık deterjanları bilinen en iyi lipit çözüdür. Bunun yanında kullanılan çamaşır suyu gibi temizlik maddeleri de bu virüslere karşı yüzde 100 etkilidir. Çamaşır suyu bilinen en iyi temizlik maddesidir, özellikle ev temizliği için.

'Ekonomik boy dezenfektanlar daha az etkili değil'

5 litre ve üstü dezenfektanların daha az miktarda satılanlara göre etkinliğinin az olduğu belirtiliyor. Bu bilgi ne kadar doğru? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Doğru değil. Sonuç olarak sağlık kurumları da bu ürünleri yüklü miktarlarda alırlar ve kullanım alanlarına küçük paketler halinde dağıtırlar. Ekonomik boyların daha etkisiz olma gibi bir durumları yoktur. 

Elleri sık sık dezenfektanlarla temizlemenin vücuda zararı var mı? Eldeki yararları bakterileri öldürerek bağışıklığımızı tehlikeye sokar mıyız ya da vücudumuzda toksik etki yaratır mı?

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Hayır, yok ancak dezenfektanları sadece şüpheli temaslardan sonra kullanmalıyız. Çok kuru bir cilt yapısı var ise nemlendirici kullanarak bunu giderebiliriz. Ardından el yıkama imkanı olduğunda yine eller yıkandıktan sonra nemlendirici etkili kremler kullanmak yeterli olacaktır. 

Kendi kendimize evde dezenfektan hazırlayabilir miyiz? Bu ne derece sağlıklı?

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Evde doğal ürünlerle hazırlanan ürünler çok güvenilir olmuyorç Belirli kontroller yapılamayacağından etkinliği kanıtlanmamış ürünler kullanmak virüsleri yok etmek açısından güvenilir olmaz. Gerekli kontrollerden geçmiş ve etkinliği ispatlanmış ürünlerin kullanılması koruyuculuk açısından daha güvenilirdir. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Evde dezenfektan yapmak etkili değildir çünkü dezenfektanların içeriği, koruyuculuğu, kapalı ve son kullanma tarihi gibi birtakım özellikleri dezenfektan etkisi için önemlidir.

'Gerektiğinde cerrahi maskeler kullanmak yeterli'

Coronavirüse karşı hangi maskeler etkilidir? N95, N75 diyenler var. FFP3, FFP1 gibi daha önce aşina olmadığımız bazı kodlar konuşuluyor. Neyi tercih edelim? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Farklı maskeler bulunuyor. Standart cerrahi maskelerin yanında bir de bu numaralarla anılan maskeler bulunuyor. Sağlıklı bir kişinin maske kullanmak yerine el hijyenine ve temas önlemlerine dikkat etmesi daha önemlidir. Cerrahi maskelerin ise hasta olan kişiler tarafından takılması öneriliyor. Sadece hapşırıyor ve burnu akıyor olsa da özellikle kalabalık ortamlara giren kişilerin muhakkak surette maske takması gerekiyor. Bu da bildiğimiz basit cerrahi maskelerin olması yeterlidir. Buradaki amaç hapşırık, öksürük durumlarında çevreye dağılan damlacıkların yayılımını önlemek ve tek başına bir maske buna yeter. Genellikle özellikli olarak numaralandırılan maskelerin tamamı aynı kategori içerisindedir. Bunlar sadece hasta kişilerle yakın temasta bulunacak sağlık çalışanlarına önerilir. 

Maskeler coronavirüsten korumuyor çünkü...

Maskeleri kimler ve ne zaman kullanmalı? Sadece hasta olanların mı yoksa hasta olmayıp korunmak isteyenlerin mi kullanması daha doğru? 

Prof.Dr. Sibel Gündeş: Sağlıklı kişileri maskeler korumamaktadır. Maskelerin özellikle ağız yanlarının ve burun kenarlarının açık kalmasından dolayı koruyuculuğu etkin değildir. Sağlıklı bir kişinin maske kullanmak yerine el hijyenine ve temas önlemlerine dikkat etmesi daha önemlidir. Cerrahi maskelerin ise hasta olan kişiler tarafından takılması önerilmektedir. Sadece hapşırıyor ve burnu akıyor olsa da özellikle kalabalık ortamlara giren kişilerin muhakkak surette maske takması gerekiyor. Bu da bildiğimiz basit cerrahi maskelerin olması yeterlidir. 

Prof.Dr. Meral Sönmezoğlu: Coronavirüs korunmasında genel olarak maske kullanmanın bir yararı olduğu gösterilmemiştir. Yüz maskeleri hasta olan kişilerin başkalarıyla temas edecekleri zaman takması önerilen koruyucu malzemelerdir. Hastanelerde yoğun hastalarla karşılaşacak sağlık çalışanlarının da yüz maskesi takması önerilmektedir. COVID-19 ile enfekte hastalığı olması muhtemel olan hastalarla yakın temas edecek, onlardan örnek alacak ya da trakeostomi gibi işlem yapacak kadar yakın temas edecek sağlık personelinin çok küçük partikülleri de engelleyen N95 maskeleri takması önerilir. Onun dışında sağlıklı kişilerin sadece açık alanlarda ya da toplu alanlara girerken maske takmaları önerilmiyor.