Gece olunca 'herkes' uyuyormuş! Böcekler de rüya görüyor mu?
13.01.2025 - 14:38 | Son Güncellenme:
Böceklerin de tıpkı insanlar gibi uyku ve uyanıklık zamanlarını belirleyen sirkadiyen ritmi yani biyolojik saati vardır. Üstelik onların da dinlendiklerinde daha güzel bir güne uyanması tıpkı insanda olduğu gibi enerjilerini etkiliyor. Peki böcekler de rüya görüyor mu?
İnsanlarda olduğu gibi böceklerin de uykuda ve uyanık olduğu zamanları düzenleyen bir biyolojik saati vardır. Böceklerin sirkadiyen ritmi onların ne zaman aktif olacağını belirler. Bazı böcekler gece aktiftir. Bu şekilde besin arayışlarını ve diğer faaliyetlerini geceleri sürdürerek gündüzleri yırtıcı hayvanlara yakalanma riskini azaltmış olurlar. Geceleri yaprak yiyen tırtıllar ve insanların uyuduğu saatlerde beslenen tahtakuruları buna örnek olabilir. Ayrıca gün ışığında polen arayan arılar gibi bazı böceklerin biyolojik saatleri gereği gündüz aktif olur.
Böceklerin merkezi sinir sistemleri, insanlarda da olduğu gibi uyku ve diğer birçok yaşamsal süreci kontrol ediyor. Böcekler insanlar gibi derin uykuya benzer bir süre yaşamasa da çoğu böcek türü, aktivite düzeylerini düşürdükleri bir dinlenme dönemi geçiriyor.
Bu dinlenme dönemi genellikle günün belirli saatlerinde, özellikle çevresel koşulların aktivitelerini sınırlandırdığı zamanlarda gerçekleşiyor. Buna bilimsel olarak 'davranışsal letarji' deniyor. Arılar, karıncalar ve sineklerde gözlemlenen davranışsal letarji, böceğin enerji tasarrufu yapmasını sağlarken beyin işlevlerinin yenilenmesine de tıpkı insanda olduğu gibi katkıda bulunuyor.
BÖCEKLERDE SİRKADİYEN RİTİM İLK NE ZAMAN KEŞFEDİLDİ?
Böceklerdeki uyku davranışı ilk kez 2000 yılında meyve sinekleri üzerinde yapılan çalışmalarla keşfedildi. Araştırmalarda, meyve sineklerinin davranışlarında uykuyu çağrıştıran birçok özellik olduğu görüldü. Örneğin dinlenen bir sinekten uyaranlara tepki almak, hareket eden bir sinekten almaktan çok daha zor oluyor. Meyve sinekleri insanların bir geceyi uykusuz geçirdikten sonra daha uzun süre uyuma ihtiyacı duyması gibi uykusuz kaldıklarında daha fazla dinlenme ihtiyacı hissediyor.
BÖCEKLER RÜYA GÖRÜYOR MU?
Örneğin karasal memelilerde ve kuşlarda görülen, uykunun rüya görme ile ilişkilendirilen bölümü olan REM evresine böceklerde rastlanmaz. Uyku davranışı memelilerinkine en çok benzeyen böcek türü meyve sineğidir.
Araştırmacılar sineklerin uyku döngüsünü incelemekle kalmayarak bu döngüyü etkileyen faktörleri de inceledi. Kafein, meyve sineklerinin uyku döngüsünü bozarak insanlarda olduğu gibi meyve sineklerinde de uyanıklık hâlini uzatabiliyor. Bu döngünün meyve sineklerinde yaş ve cinsiyete göre değişebildiği anlaşıldı.
Böceklerin dinlenmeleri, daha çok kısa süreli ve enerji tasarrufunu amaçlayan bir durgunluk hâli diye tanımlanabilir. Araştırmalar, böceklerin sirkadiyen ritimlerinin metabolizmalarını düzenlediğini ve bunun da tarımsal ürünlere zarar veren böcek türleriyle mücadelede yeni stratejiler geliştirmeyi mümkün kıldığını gösterdi.
Elde edilen bulgular böcek ilaçlarının günün belirli saatlerinde daha etkili olabileceğinin anlaşılmasını sağladı. Böylece doğru ilaç kullanımıyla tarım kimyasallarının çevreye olumsuz etkileri azaltılabiliyor. Böceklerin yaşam döngülerini, metabolizmalarının işleyişini ve hayatta kalma stratejilerini daha iyi anlamak bilimsel merakımızı beslemenin yanında doğayı korumamıza da yardımcı oluyor.
