Tarımda gidişatı ‘iklim’ belirleyecek

Duygu Erdoğan / İSTANBUL - Tarımda kuşkusuz bundan sonraki her sezonun gündemi ‘iklim’ olacak. 2022’den bu yana yaşanan pek çok sorun, Türkiye genelinde iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklandı. Kuraklık, yüksek sıcaklık, ani yağış zararları; ürünlerin sezonlarında oldukça düşük verimlerle hasada gidilmesine neden oldu. 2023’ün etkilerinin yaşandığı 2024 sezonu narenciye, kışlık sebzede düşük üretime karşılık artan taleple; yazlık sebze meyvelerde ise yüksek üretime karşılık düşük seyreden taleple çiftçiyi oldukça zorladı.

Diğer yandan iklim kaynaklı sorunlar, tarımda ‘tarihi’ de değiştiriyor. Yaklaşık 5 yıllık süreçte tarlada ekim sezonu ekim ayından aralık ayına kadar uzadı. Bu farklılık verimi yüksek oranda etkilemese de iklim değişikliğinin geldiği boyutu gözler önüne seriyor.

Bu dönem fiyat artışlarının da tüketiciyi oldukça zorladığı üretim sezonu olarak kayıtlara geçmiş oldu. Tarladan uygun fiyata çıkan ürün; tüm aracılar ve eklenen maliyetlerle market tezgahlarına beklenilenin çok üzerinde fiyatlarla geldi.

Tüm bu ortaya çıkan tablo, 2025 sezonunun da tarımda pek çok risk unsuruna karşılık üretimin nasıl devam edeceği sorusunu akıllara getiriyor. Çiftçinin gündeminde kamunun desteklerle maliyetleri düşüreceği ve üretimin planlanmasıyla izlenecek bir yol haritası var. Tüketici ise daha uygun fiyatlara erişmek için kamunun denetim mekanizmalarını artırarak, aracısız bir sistemle ürünlerin sofralara ulaşmasını bekliyor. Tarlada yeni yılın gündemlerine yakından bakalım…

Fiyatlar takipte

Makroekonomik programlar kapsamında büyümenin temel yapılarından biri olarak tarımda önceliğin verimlilik ve üretim artışına verildiği görülüyor. Tarımda verimlilik artışlarıyla büyümenin sürdürülebilirliğinin sanayi sektörüyle etkileşim içinde destekleneceği belirtiliyor.

Tarımsal üretimde verim artışının temelinde; işlenmeyen tarım arazilerinin üretime kazandırılması; ekilebilir ve sulanabilir alanların genişletilmesi hedefi var. Bitkisel ürünlerin arz talep dengesinin ise yakın zamanda açıklanan üretim planlamasıyla sağlanacağı ifade ediliyor.

Arz yönlü politikaların tarımda üretici ve tüketici lehine fayda sağlaması konusunda önemli hedefler var. Özellikle enflasyonda bu açıdan bir şok etkisi yaşanmaması adına üretim kapasitesi ve arz güvenliğinin artırılması gerekliliğine vurgu yapılıyor. Buna göre hedefler şöyle:

“Gıda fiyatlarında istikrarı ve arz güvenliğini sağlamayı teminen arazinin verim kabiliyeti ile birlikte yağış ve sulama imkânları da gözetilerek stratejik tarım ürünlerinde hedef yeterlilik oranları belirlenecek ve üretim planlaması hayata geçirilecektir; gıda ve tarım ürünlerindeki kısa ve uzun dönemli arz-talep ve ihracat-ithalat değişimleri ile dağıtım zincirindeki gelişmelerin fiyatlara olası etkilerinin erken uyarı yaklaşımıyla izlenmesi, değerlendirilmesi ve fiyat istikrarının desteklenmesini teminen ilgili kurumlarla koordine halinde zamanlı maliye ve dış ticaret politikaları uygulamaya konulacaktır; serbest piyasa düzeni içerisinde tarımsal ürünlerde fiyat istikrarını desteklemek üzere belirli ürünlerde Gıda ve Tarım Ürünleri Stok Takip Sistemi oluşturulacak ve gıda ürünleri depolarında izlenebilirlik sağlanacaktır.”

‘Su’ gündemi

Özellikle 2023 tarla ekim sezonunda ürün verimini düşüren başlıca etken sulama imkanları oldu. Kuraklık karşısında mevcut barajlardan sulama yapılamadı, yer altı sularından verim alınamadı.

Tarımsal üretimi verimlilik ekseninde artırmak ve gıdanın tüketiciye ulaşırken geçtiği aşamaları izlemek için Orta Vadeli Program ve bütçede de hedefler ele alındı. Buna göre su konusu özellikle takip edilecek. Yeni bitkisel üretim destekleri de su ekseninde planlandı.

2025-2027 dönemi OVP için bir sunum yapan Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, tarımsal üretimin artırılmasında özellikle ‘su’ vurgusu yaptı. Bakan Yumaklı, “Su kaynaklarımızın etkin yönetimi, geleceğimiz ve ekonomimiz için büyük önem arz ediyor… Kapalı devre sulama sistemleri oranımız yüzde 35. Ancak yaptığımız yeni hiçbir sistemi açık yapmıyoruz artık, hepsi kapalı sistem olarak yapılıyor. Ayrıca üreticilerimizin de damlama sulama gibi sistemlerinin yüzde 50’sini hibe olarak biz karşılıyoruz. 2028’e kadar da oranı yüzde 45’e çıkarma hedefimiz var. 2025 yılında sulama bütçesine ayrılan bütçede yüzde 83 artış yapıldı. Tarımsal üretimin artırılması kararlığını buradan da görmek mümkün” dedi.

Aile işletmeleri korunacak  hayvancılık desteği artacak

2025 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’ndaki verilere göre, 2024 tarımsal destekleme bütçesinin yıl sonuna kadar 91.6 milyar lirayı görmesi bekleniyor. Destekleme bütçesi 2025 yılında, bu yıla kıyasla yüzde 47.5 artarak 135 milyar liraya çıkarıldı.

Bu kapsamda, hayvancılıkta verimlilik ve kalitenin artırılması da amaçlanıyor. Hayvancılığa sağlanan desteğin bu yıl toplam 19 milyar 740 milyon liraya ulaşması, gelecek yıl ise yüzde 37.5 artışla 27 milyar 150 milyon lira olması planlandı.

Hayvancılık desteklemeleri kapsamında planlı üretime uygun şekilde uygulanacak yeni modele geçiş 26 Temmuz’da gerçekleşmişti.

Yeni destek modeliyle hayvancılıkta verimin artırılması, hayvan sağlığının korunması, planlı üretim kapsamında belirlenen havzalar bazında üretimin artırılması hedefleniyor. Ayrıca, üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesi, küçük aile işletmelerinin sürdürülebilirliklerinin sağlanması ile genç ve kadın yetiştiricilerin sektörde faaliyet göstermelerinin teşviki için hayvancılık desteklerinin daha etkin kullanılması amaçlanıyor.