Devler de düşer...

Aslında zarar tam hesap edilemiyor. Karmaşık muhasebeleşme, deÇerleme sorunları nedeniyle. Bize ne demeyin. Küresel köyümüzün ABD hanesinde yaşanan felaketler bizim evi de vurabilir ileride. Ayrıca bu haberden çıkarılacak dersler olmalı. Orası kapitalizmin merkezi olduÇuna göre. Ne dersiniz? Bu haberi nasıl okumak lazım?* * *DoÇru, su testisi su yolunda kırılır. En düz yorum bu olur. Gerçi bu kadar zarar tam kırılma da sayılmaz. Üç şirket de özvarlık olarak bu zararları rahatlıkla kaldırabilecek boyutta. Ama olayın kapitalizmin tarihinde müstesna bir yere sahip olacaÇı kesin. "En güvenilirler" bile artık bir günde 400 milyon dolar kaybedebiliyor! Dünya böyle bir dünya. Haberi duyduÇumda benim tepkim, "Bu ne hırs, bu ne çılgınlık" şeklinde mırıldanmak oldu. Bu saygın kurumların hangi riskleri alıp, hangi aşırılıklara kaçıp böyle bir zararı becerdiklerini! merak ettim. Öyle ya, sıkı biçimde denetlenen şirketler bunlar. Öyle oldukları düşünülüyor. Ayrıca özvarlıkları öylesine büyük ki, yani parayı zaten kazanıp gelmişler. Neden böyle maceralara girsinler ki? * * *Hollandalı polisiye roman yazarı Wetering'in dediÇi gibi, "Hırs küçük aÇızlı bir dev, ne kadar beslersen besle hiçbir zaman yetmiyor!" İşin özeti bu. Hırsın yatıştırıcısı pek yok galiba. Başarının tadı alındıkça insan daha çok kamçılıyor sanki. Başardıkça gelen aşırı özgüven de bir süre sonra başa bela oluyor. Bir zamanlar temkinli olan, "ben yaparım olur" edasıyla olmayacak risklere girmeye başlıyor. Bu gezegende artık bir insan grubu var ki, ötekini geçmeye endekslenmiş makineler gibi yaşıyor. Şiir, yelkenli, köpek yarışmaları düzenliyor. En soyut konularda bile "en şey 10"u seçmeye bayılıyor. Dopingli olimpiyat şampiyonları yaratıyor. Bir futbolcuya elli milyon euro verebiliyor. Milyon dolarlık maaşlarla yetinmeyip CEO'su olduÇu şirketi dolandıran yöneticiler çıkartıyor. Hırsın ölçüsü kaçmış durumda. UygarlıÇı bugünlere getiren bu hırs esasında. Buluşlar, keşifler hep o hırsın eseri. Bugün bu parayı kaybeden şirketler de geçmişteki hırsları sayesinde bu kadar büyüyebildiler belki. Kapitalzimin lokomotifi olan hırs nice iyiliÇin de önünü açtı. Ama şimdi bu hırs küresel kapitalizmin derin piyasalarında insanları canavarlaştırmakta. * * *Başarıya şartlanmış bedenler, çalıştıkları şirketlerde olmayacak risklere girerek, limitleri zorlayarak kazanmak, daha çok kazanmak ve ötekini altetmek için uÇraşmakta. En alt kademe üstü, en üst yönetici ise ona büyük maddi olanaklar sunan şirket ortaklarını memnun edebilmek için yoldan çıkabilmekte. En yapmaz sandıÇınız, en yapılmayacak olanı yapabilmekte. Büyüklük, prensipler, şirket kültürü, deneyim çok farketmiyor maalesef. Sürekli solunan "hırs gazı" nedeniyle sisteme teslim olmuş bedenler, kazanmaktan başka bir şey düşünmüyor. Küresel kapitalizm dallanıp budanlandıkça önceden tahmin edilemeyen arızalara neden olabiliyor.Biz ülke olarak henüz ne tam kapitalistiz ne de tam küresel. Sistemin bu defolarını iyi okuyup karşı mekanizmaları geliştirebilsek keşke. Hiç olmazsa serbest piyasanın tek başına bırakıldıÇında yoldan çıkabileceÇini kavramış olsak.En nitelikli görünenlerin bile bir gün bir çılgınlık yapabileceÇini anlasak. ege@milliyet.com.tr Dünyanın en büyük aracı kurumu Merrill Lynch, dünyanın ikinci büyük yatırım bankası Morgan Stanley ve yine dünyanın en büyük şirketi kabul edilen Citigroup dünya piyasalarındaki son dalgalanmada toplam 50 milyar dolara yakın para kaybetmiş olabilirler. Citigroup 30, Merrill 8 ve Morgan 6 milyar dolar gibi.