Seslerin doğru üretilmesi

Amerikan Hastanesi’nden dil ve konuşma bozuklukları uzmanı Seda Atilla Şahin, seslerin doğru üretilmesiyle ilgili sorularımızı yanıtladı.

Çocukların konuşmasının ne zaman tamamen anlaşılır olması beklenir?

Çocuk konuşmasının anlaşılabilirliğini değerlendirmek için yaşının 1/4’ü yaklaşımı yol göstericidir. Başka bir deyişle, iki yaşında bir çocuğun konuşmasının yarısının herkes tarafından anlaşılması beklenirken, üç yaşında bir çocuğun dediklerinin 3/4’ünün anlaşılması beklenir. Dört yaş bu konuda bir dönüm noktasıdır çünkü çocuğun konuşmasının tümünün herkes tarafından anlaşılır olması gerekir.

Çocuklar bir tek ‘R’ sesini mi yanlış üretir?

Konuşma seslerini yanlış üretmek sadece ‘R’ sesiyle sınırlı değil. ‘S’, ‘Z’, ‘K’, ‘G’, ‘L’, ‘Ş’, ‘C’, ‘Ç’, ‘T’, ‘D’, ‘F’ gibi birçok ses de yanlış üretilir. Yapılan değerlendirme sonrası hangi seslerde zorluk yaşandığı tespit edilir.

Terapi gerekmeden yanlış üretilen sesler kendi kendine düzelir mi?

Hayır, bu sesler terapi olmadan düzelmeyebilir. İleri yaşlara kadar bu ses değişiklikleri kalabilir. Çocukken kulağa sevimli gelebilen bu durum, yaş ilerledikçe çocuğun konuşma anlaşılabilirliğini, kendini ifade etme şeklini ve kurduğu ilişkileri olumsuz etkiler.

Ayrıca, okuma ve yazma öğrenildiği zaman ses değişikliği yaparak konuşan bir çocuk, bu sesi okurken ya da yazarken de hata yapıp karıştırabilir. Dolayısıyla konuşma seslerini doğru üretememek, uzun vadede çocuğun okul performansına etki eder. Kendiliğinden geçer diye beklemeden uzmana danışmak, olası birçok sorunun yaşanmasını önler ve kısa sürede sorunu çözer.

Terapiye ne zaman başlamak gerekir?

Her ses, o sesi üretebilecek kas koordinasyonu geliştikçe konuşma repertuarına katılır. Örneğin ‘B’, ‘M’ gibi sesler bebeklikten itibaren rahatça üretilirken, ‘K’ ve ‘G’ seslerinin doğru üretilmesi dört yaşını bulabilir ve bu normaldir. Yani üç yaşında bir çocuk “Kapı” yerine “Tapı” diyorsa bu normal sayılırken beş yaşında bir çocuk aynı değişikliği yapıyorsa terapiye başlamak tavsiye edilir. ‘R’ sesiyse daha karmaşık olduğu için altı yaşa kadar net üretilememesi doğaldır. Öncelikle bir dil ve konuşma bozuklukları uzmanına danışılması ve gerekli görüldüğü takdirde konuşma terapisine başlanması tavsiye edilir. Terapiye ne kadar erken başlanırsa, çocuğun yapmakta olduğu yanlış alışkanlıklar da kuvvetlenip yerleşmeden çözülür.

Aileler konuşma terapisi hakkında nasıl bir beklenti içinde olmalı?

Uzman ilk görüşmede değerlendirme yapıp çocuğun ağız ve dil yapısını kontrol eder, sesleri üretememesinin fizyolojik bir nedeni olup olmadığına bakar. Sonrasında kapsamlı bir değerlendirmeyle tüm konuşma seslerinin nasıl üretildiğine bakar. Sonuca göre çalışılacak sesler belirlenir. Sadece hedef sesleri üretmeyi öğrenmek yetmez, bu sesleri günlük konuşmada da her zaman tutarlı olarak doğru üretebilmek için egzersizler yapılır. Egzersizler sırasında çocuğun yaşına uygun ve motivasyonunu artıracak oyunlar kullanılarak katılım sağlanır. Seanslarda çalışılanlar ebeveynlere detaylı olarak açıklanır ve eve ödev verilir. Belirlenmiş basamaklar teker teker aşılarak çocuğun tüm konuşmalarında hedef seslerin doğru üretilmesi sağlanır.