HER YIL ÜÇ MiLYON KiŞiYi ÖLDÜRÜYOR

Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) KOAH Çalışma Grubu Üyesi Prof. Dr. Hakan Günen, hastalıkla ilgili sorularımıza yanıt verdi.

* KOAH nedir?
Bu hastalık, özellikle nefes verme esnasında yani akciğerlerin boşalması sırasında zorlanma, bir diğer deyişle hava akımında kısıtlanmayla kendini belli ediyor. Hastalar nefeslerini tam olarak veremedikleri için nefes almada zorluk yaşıyor. Çok sık görülmesine ve ölüme varan sonuçları olmasına rağmen hastalığın toplumda tanınma oranı, oldukça düşük.

* KOAH’ın nedenleri neler?
En önemli nedeni, sigara. Sigara dumanından başka, akciğerlere her türlü zarar veren gaz ve tozların uzun süreli solunması da KOAH’a yol açıyor. Gelişmiş ülkelerde yüzde 80 sigara, yüzde 20’de olumsuz çalışma koşulları sebebiyle görülüyor. Gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerdeyse verilerin yüzde 60-70’i sigara, yüzde 15-20’si olumsuz çalışma koşulları ve yüzde 15-20’siyse çevresel etkilerden geliyor.

* Her sigara içen KOAH’lı olur mu?
Eski veriler sigara içenlerin yüzde 15’inin ilerleyen yaşla birlikte KOAH’lı olacağı yönündeydi. Yeni verilerse bu oranın yüzde 25-30’lar seviyesinde olduğu ve bazı ileri yaş gruplarında yüzde 50’lere kadar çıkabildiğini gösteriyor.

* Toplumda ne sıklıkta görülüyor?
Yaş ilerledikçe KOAH’ın görülme sıklığında artışlar oluyor. Kabaca 40 yaş üzeri grupta KOAH görülme oranı, ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye ve cinsiyete göre değişmekle birlikte yüzde 10-20 arasında. Tüm dünyada 200-300 milyon KOAH hastası olduğu tahmin ediliyor. Bu rakam, sınırlı sayıda çalışma verilerine göre ülkemizde dört milyon civarında. KOAH dünyada dördüncü ölüm nedeni ve her yıl üç milyon kişi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybediyor. 2020-2030 yıllarında KOAH’ın ölüm nedenleri sıralamasında üçüncülüğe yerleşeceği ve hastalık nedeniyle yaşam kaybının yıllık beş milyon kişiyi bulacağı tahmin ediliyor. Veriler, Türkiye’de daha ürkütücü. Ülkemizdeki üçüncü ölüm nedeni ve hastalık sebebiyle her yıl 50 bine yakın kişi hayatını kaybediyor.

* Hastalar nelerden kuşkulanmalı?
Hastalar KOAH’ın ilk evrelerinde öksürük, daha sonra balgam çıkartma ve en son olarak da nefes darlığından yakınıyor. Aslında hastalığın ilk evrelerinde de nefes darlığı ve günlük aktivitelerde kısıtlanma şikayeti bulunuyor. Ancak hastalar bu durumu göz ardı ediyor. Bunun ciddi bir rahatsızlık olduğunu ancak solunum fonksiyon kapasiteleri yüzde 50’nin altına düşünce ve çok az eforla veya istirahatte dahi nefes darlıkları yaşamaya başlayınca varıyor. Başlangıçtaki öksürük ve balgam çıkartma şikayetleri, sigara içmenin ve yaşlanmanın doğal sonucu olarak algılanıyor, tanıda geç kalınıyor.

* Teşhisi nasıl konuyor?
KOAH teşhisi, solunum fonksiyon testiyle konuyor. Hastalar basit bir borunun içerisinde, önce nefes alıyor daha sonra da nefes veriyor. Bu esnada borunun öbür ucuna bağlı bilgisayar, hastaların üretmiş oldukları hacimleri ve bunların akım hızlarını ölçerek akciğer kapasitesi hakkında bilgi veriyor. Bu teste geçmeden önce hastaların sigara içme durumları, şikayetleri sorgulanıyor ve vücut muayeneleri yapılıyor.

* KOAH’la akciğer kanseri arasında ilişki var mı?
Sigara içenlerin yüzde 10-15’inde akciğer kanseri gelişiyor. Toplumlarda akciğer kanseri nedeniyle hayatını kaybedenlerin oranı yüzde 5 civarındayken KOAH hastalarında bu oran yüzde 25-30’lara varıyor. Diğer bir deyişle KOAH hastalarında akciğer kanserinin ortaya çıkma riski, diğerlerine göre 4-6 kat daha yüksek. KOAH’ı sadece akciğerleri etkileyen bir hastalık olarak değerlendirmek de yanlış. Sadece akciğerleri değil neredeyse tüm vücudu etkileyen sistemik bir hastalık. Akciğerlerde meydana gelen patolojik oluşumlar zaman içerisinde başta kalp olmak üzere dolaşım, sinir, endokrin ve kan sistemlerini etkileyebiliyor. n KOAH tedavi edilebilir mi?
KOAH’ın uluslararası tanımında “Tedavi edilebilir ve önlenebilir bir hastalıktır” ibaresi mevcut. Erken evrelerde yakalanması ve koruyucu önlemlerin alınmasıyla, hastaların toplumun diğer bireylerinden çok farklı bir yaşam sürmelerini gerektirmeyecek derecede tedavi edilebiliyor.

* Genel olarak nasıl bir tedavi uygulanıyor?
Öncelikle hâlâ sigara içiliyorsa, bırakılması gerekiyor. Sigarayı bırakmanın, solunum fonksiyonları kaybını yavaşlatıcı etkiye sahip olduğunu biliyoruz. Çevresel veya işyeri maruziyetleri varsa bunların da engellenmesinde fayda var. Hastaların her sene grip aşılarını ve beş yılda bir zatürre aşılarını yaptırması son derece önemli. Hastalarımıza aktif bir yaşam sürmelerini ve hareket etmelerini öneriyoruz. Mesela hastalara gün boyunca en az sekiz bin adım atmaları öneriliyor. Hastalar etkili aktiviteyi kendi başlarına sağlayamıyorlarsa doktorlarının da tavsiyesiyle hastanede veya ayaktan pulmoner rehabilitasyon programları önerilmeli.
İlaç tedavileri genellikle nefes yoluyla yapılıyor. Yani hastalar ilaçları içlerine çekiyor. Nefes darlığı sorunlarını ortadan kaldırmaya yönelik düzenli veya gerektikçe kullanılan kısa ve uzun vadede etkili nefes açıcı ilaçlar, yaşam kalitesi ve sistemik etkileri düzeltmeye yönelik nefes açıcı, kortizol içeren kombinasyon ürünler tedavide önemli yer tutuyor. Çok ileri evrelerde oksijen, solunum desteği ve cerrahi tedavi seçenekleri de var.

* TÜSAD, KOAH’la ilgili ne tür çalışmalar yapıyor??
En önemli katkısı, toplum bilincini oluşturmaya yönelik faaliyetler. KOAH’ın daha iyi tanınması için gerek görsel gerekse yazılı medya üzerinden çok yoğun faaliyetler yürüttük. Çalışma grubu üyelerimizin çok sayıda televizyon programına katılımlarının sağlanması, gazetelere verdiğimiz röportajlar, ilanlar ve ulusal kanallarda sürekli dönen uyarıcı, bilgilendirici mesaj içerikleri bunlar arasında en önemlileri. Ayrıca birçok uzmanlık derneği ve örgütle işbirliği yaparak başta göğüs hastalıkları uzmanları olmak üzere doktorların eğitimler, kongreler, sempozyumlar, ulusal ve bölgesel toplantılarda eğitilmesi sağlandı.

KOAH’la ilgili dünya genelinde yürütülen çalışmalar Yüksek ölüm oranları ve gelecek risklerden dolayı 2000’li yılların başından itibaren Dünya Sağlık Örgütü ve birçok önemli sağlık organizasyonuyla işbirliğindeki Obstrüktif Akciğer Hastalığında Küresel İnsiyatif (GOLD) isimli bir örgüt dünya genelinde KOAH’ın yönetimini ele aldı. Hem hastalığa dikkat çekmek, hem de toplumu bilinçlendirmek için faaliyetlerini sürdüren GOLD, bu yıl 16 Kasım’a denk gelen ‘Dünya KOAH Günü’nü her yılın Kasım ayının üçüncü çarşamba günü olarak belirledi. GOLD, dünya genelinde çeşitli bölge ve ülkelerdeki ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde KOAH konusunda bilinç uyandırmaya, hastalık verilerini toplamaya, hastalığın yayılmasını önlemeye ve tedavisi konusunda doktorlara, hastalara ve hasta yakınlarına klavuzlar hazırlayarak yardımcı olmaya çalışan bir örgüt.

50 bin
Türkiye’de her yıl KOAH yüzünden ölenlerin sayısı.